اوّل» ذيل «خطبه دوم» و در «جلد دوم» ذيل خطبه «بيست و ششم» دورنمايى از عصر «جاهليّت» را ترسيم كرديم و به راستى تا انسان در جزئيّات مربوط به زندگى عرب جاهلى- از نظر جنگ و صلح، دوستى و دشمنى، ارزشهاى اخلاقى، امر حكومت و مسايل اقتصادى و مخصوصا خرافات عجيبى كه بر آنها حاكم بوده است- دقيق نشود، به عظمت كار پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله در هدايت اين قوم واقف نخواهد شد.

نكته مهمّى را كه در اينجا لازم به يادآورى مى‌دانيم اين است كه بسيارى از اصول «جاهليّت» در اشكال مدرنى در عصر و زمان ما، متأسّفانه بر جوامع بشرى حاكم شده است.

در «عصر جاهليّت» انسان ارزش واقعى نداشت، خون بى‌گناهان به آسانى ريخته مى‌شد، غارت اموال، كار روزانه بود، در عصر و زمان ما نيز مهمترين اصل، به چنگ آوردن در آمد بيشتر است، هر چند از طريق فروش سلاح‌هاى كشتار جمعى باشد، اموال مردم ضعيف دنيا، به وسيله غولهاى سرمايه‌دارى از طرق ظاهرا قانونى! و در واقع غارتگرى ربوده مى‌شود.

اگر در عصر «جاهليّت» تعدادى از دختران زنده به گور شدند، در عصر و زمان ما سقط جنين- در پناه قانون- در بسيارى از كشورها انجام مى‌شود و هزاران هزار دختر و پسر، به گور فرستاده مى‌شوند، انسانهايى كه در جنگ‌هاى جهانى اوّل و دوم به خاك و خون كشيده شدند، از تمام كشته‌هاى طول تاريخ بشريّت بيشتر بودند و كارى كه دو بمب اتمى در شهرهاى «ژاپن» كرد، به تنهايى از تمام كشته‌هاى زمان «جاهليّت» افزون‌تر بود! اگر در عصر «جاهليّت» زنان آلوده، بر در خانه خود پرچم نصب مى‌كردند و به «ذوات الأعلام» معروف شدند، امروز نيز زنان فاسد در بسيارى از جرايد دنيا، آگهى‌هايى مى‌دهند كه مستقيما يا غير مستقيم به سوى خود دعوت مى‌كنند، حتّى‌