مى‌كنند، (از همه دردناكتر اينكه) نه بر اعمال صالحشان چيزى افزوده مى‌شود و نه از اعمال زشتشان مى‌توانند توبه كنند. آيا شما فرزندان و پدران و برادران همان مردم نيستيد؟ شما نيز همان برنامه‌ها را دنبال مى‌كنيد و بر همان طريقه سوار هستيد و در همان جادّه گام برمى‌داريد (و سرانجام به همان سرنوشت گرفتار خواهيد شد!) ولى افسوس كه دلها از گرفتن بهره خويش سخت و ناتوان شده و از رشد معنوى خود، غافل گشته و در غير طريق حقّ، گام برمى‌دارد، گويى غير آنها مقصود هستند (و مرگ هرگز به سراغ آنها نمى‌آيد) و گويى نجات و رستگارى آنها، در به چنگ آوردن دنياست.

شرح و تفسير

سر انجام چهره‌هاى پرطراوت پژمرده مى‌شود!

امام عليه السّلام اين معلّم بزرگ اخلاق در جهان انسانيّت، در اين بخش از خطبه، نخست به اين نكته اشاره مى‌فرمايد كه: آن روز كه انسان چشم از جهان برمى‌بندد نه كسى قدرت دارد مرگ را از انسان دور كند و نه ناله و فرياد بازماندگان مشكلى را حل مى‌كند. امام على عليه السّلام به صورت يك استفهام انكارى مى‌گويد: «آيا آنها (بستگان و نزديكان) مى‌توانند مرگ را از او دفع كنند و يا ناله‌ها و شيون‌هاى آنان براى او سودى دارد، در حالى كه به محلّه مردگان سپرده شده، و در تنگناى قبر تنها مانده است؟» (فهل دفعت الأقارب، أو نفعت النّواحب، [1] و قد غودر [2] في محلّة الأموات رهينا، و في ضيق المضجع وحيدا).

گويى ديوار آهنين، به قطر هزاران متر، ميان او و بازماندگانش ايجاده شده است‌

[1] «نواحب» جمع «ناحبه» از مادّه «نحب» (بر وزن نذر) و «نحيب»، در اصل به معناى جديّت در كار است.

سپس به معناى گريه كردن شديد و با صداى بلند، به كار رفته است. بنابراين «نواحب» به معناى كسانى است كه صداى خود را به گريه بلند مى‌كنند.

[2] «غودر» از مادّه «غدر» (بر وزن مكر) به معناى بى‌وفايى و پيمان‌شكنى است، سپس به معناى ترك كردن هر چيزى آمده است و در خطبه بالا به همين معنا بكار رفته است.