برداشته مى‌فرمايد: «از گورها و لانه پرندگان و جايگاه درندگان و ميدان‌هاى جنگ برانگيخته مى‌شوند.» و در واقع اگر معاد بخواهد به گونه كامل و عادلانه صورت گيرد، بايد چنين باشد چرا كه روح و جسم، در يكديگر تأثير متقابل دارند و تكامل آنها به هم پيوسته است و هر كدام كنار برود، ديگرى ناقص خواهد بود و اينكه مى‌گويند: «شخصيّت انسان به روح او است» اشتباه بزرگى است كه از پندار استقلال كامل روح، سرچشمه مى‌گيرد.

اين بحث يك بحث گسترده و دامنه‌دار است كه تنها در اينجا به اشاره‌اى بسنده مى‌كنيم. [1]

2- شبهه معروف آكل و مأكول‌

از جمله شبهاتى كه بر سر راه معاد جسمانى وجود دارد و نيافتن پاسخ صحيحى از آن، سبب شده كه جمعى به نفى معاد جسمانى برخيزند، شبهه معروف و پيچيده «آكل و مأكول» است.

مى‌گويند: اگر فرضا در زمان قحطى، انسان‌هايى از گوشت انسان‌هاى ديگر تغذيه كنند، هنگام «معاد» تكليف بدنى كه جزو بدن ديگرى شده است، چه خواهد شد؟ اگر به اوّلى بازگردد، دومى ناقص مى‌شود و اگر با دومى محشور شود، اوّلى ناقص خواهد شد.

اين شبهه را مى‌توان به صورت گسترده‌ترى نيز مطرح ساخت، كه در شرايط عادى، بدن بسيارى از انسانها خاك مى‌شود، خاك آنها ممكن است جذب گياهان و درختان شود و از اين طريق، يا از طريق حيواناتى كه از گياهان تغذيه مى‌كنند و

[1] شرح بيشتر اين بحث را در جلد پنجم «پيام قرآن» (صفحه 307- 353) مطالعه فرماييد.