كار افتاده و نفس‌ها در سينه حبس شده و صداها بسيار ضعيف و كوتاه است. عرق، لجام بر دهان‌ها زده و وحشتى عظيم، همه را فراگرفته است. گوشها از صداى رعد آساى دعوت كننده بسوى حسابرسى پروردگار، به لرزه درآيد، و همه بايد نتيجه اعمال خود را دريابند: مجازات و كيفر الهى، يا نعمت و ثواب را.

شرح و تفسير

صحنه هولناك محشر!

در اين بخش از خطبه كه به راستى خطبه‌اى است «غرّاء» و درخشان و بيدارگر، امام عليه السّلام بعد از حمد و ثناى الهى و توصيه به تقوا و شرح بى‌وفايى و بى‌اعتبارى دنيا، به سراغ معاد مى‌رود و ترسيمى تكان دهنده از صحنه محشر و حال خلايق در آن روز مى‌كند، كه غافل‌ترين افراد را بيدار مى‌سازد و به سوى آن هدف تربيتى كه امام عليه السّلام از اين خطبه دارد، گام به گام نزديك مى‌كند، به گونه‌اى كه نشان مى‌دهد اين طبيب روحانى، براى درمان دردمندان كاملا حساب شده قدم برداشته و برنامه‌ريزى مى‌كند.

نخست مى‌فرمايد: «اوضاع اين جهان ناپايدار، همچنان ادامه مى‌يابد و زمانها پشت سر هم سپرى مى‌شود و رستاخيز نزديك مى‌گردد» (حتّى إذا تصرّمت الأمور، و تقضّت الدّهور، و أزف‌ [1] النّشور).

اين سه جمله اشاره‌هاى روشنى به پايان جهان دارد. در نخستين جمله: به گذشت و فناى همه چيز: عمرها، قدرتها، اموال و ثروتها و ... اشاره مى‌كند. و در جمله دوم: به پايان گرفتن ماهها و سالها و قرنها و در جمله سوم: كه نتيجه آن است نزديك شدن رستاخيز و آشكار شدن نشانه‌هاى آن.

در اين كه پايان جهان با انقلاب‌هاى هول‌انگيزى خواهد بود- آنچنان كه قرآن‌

[1] «أزف» از مادّه «ازف» (بر وزن شرف) به معناى نزديك شدن است.