زيانهايى كه از اين رهگذر دامان انسانها را مى‌گيرد، بيش از آن است كه در تصوّر بگنجد.

كسى كه مرتكب گناه ريا و نفاق و دوگانگى ظاهر و باطن مى‌شود، در واقع توحيد افعالى خدا را نپذيرفته است، عزّت و ذلّت را به دست مردم مى‌بيند و دوستى و محبّت انسانها را بر دوستى و محبّت خداوند ترجيح مى‌دهد، هر چه اگر بدانيم عزّت و ذلّت به دست خدا است و قلوب مردم به فرمان او است، هر چه مى‌خواهيم از او مى‌خواهيم و هر چه انجام مى‌دهيم براى او انجام مى‌دهيم.

تناقض در ميان گفتار و نيّات قلبى، تنها در مورد رياكارى نيست، بلكه هر دوگانگى در ميان ظاهر و باطن را شامل مى‌شود. هر سخنى را انسان بگويد و به هنگام عمل در پاى آن نايستد، يا اراده و تصميمش بر ضدّ آن باشد، نشانه دوگانگى ميان ظاهر و باطن است، هر چند قصد ريا كارى هم نداشته باشد. قرآن مجيد مى‌فرمايد: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ»؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! چرا سخنى مى‌گوييد كه عمل نمى‌كنيد، نزد خدا بسيار موجب خشم است كه سخنى بگوييد كه عمل نمى‌كنيد. [1] ما همه شبانه‌روز، در نمازهاى خود مى‌گوييم: «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» در حالى كه بسيار مى‌شود كه قلب ما چيز ديگرى مى‌گويد، نه معبود ما منحصرا خدا است و نه تنها از او يارى مى‌جوييم. و نيز در تشهّد مى‌خوانيم: «أشهد أن لا إله إلّا اللّه وحده لا شريك له» در حالى كه در دل، شريكان و همتايان زيادى براى او قرار مى‌دهيم، كه واضح‌ترين آنها شيطان هواى نفس است و اين مسأله بازتاب گسترده‌اى بر تمام زندگى بشر دارد و اين دعا كه در كلام بالا آمده، درس بزرگى است. براى دور شدن از اين خطر مهمّ! سرانجام در آخرين دعا، از چهار چيز تقاضاى غفران مى‌كند و به خدا پناه‌

[1] سوره صفّ، آيات 2- 3.