خداوند، چنين نيست! هنگامى كه در عذاب و كيفرش بترسد، بايد به خود او پناه ببرد، مگر قادر رحيم و مهربانى، جز او، پيدا مى‌شود؟! اين، درسى است كه توحيد افعالى به ما داده و هر حركت و بركتى را، از سوى خداوند، معرّفى كرده است.

خداوند، داراى اسما و صفاتى است كه ما را دعوت مى‌كند كه در همه حال و در هر شرايطى، به او پناه بريم. اگر از خشم و غضبش ترسان بوديم، به عفو و رحمتش پناه مى‌بريم و اگر از عدالتش بيمناك شديم، به فضل و كرمش پناهنده مى‌شويم.

به هر حال، به نظر مى‌رسد كه اين جمله، از سوره ذاريات اقتباس شده كه از زبان پيامبر اسلام فرمود: «فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ»، «پس به سوى خدا بگريزيد! كه من، از سوى او، براى شما بيم دهنده آشكارى هستم». [1] حضرت، در سومين توصيه مى‌فرمايد: «از همان راهى كه خداوند، براى شما معيّن كرده است برويد». (و امضوا فى الّذى نهجه لكم).

و در چهارمين و آخرين توصيه، مى‌افزايد: «به وظايفى كه براى شما مقرّر داشته، قيام كنيد، (و قوموا عصبه‌ [2] بكم).

در واقع، در اينجا، امام، يك برنامه منظّم چهار ماده‌اى را براى سعادت و نجات پيروان خود، تنظيم فرموده است. در نخستين مرحله، روح تقوا و خدا ترسى را در آنها زنده مى‌كند. اين امر، سبب حركتى به سوى خدا مى‌گردد و مسأله «فرار از خدا به سوى خدا» مطرح مى‌شود. چون اين حركت، آغاز شد، بايد در مسير ايمان و عقيده، در آن راهى گام نهد كه خدا، براى او مقرّر داشته است و در مرحله عمل- كه مرحله چهارم است- به تكاليف و وظايفى قيام كند كه او مقرّر كرده است.

ممكن است كه گفته شود اين سفارش‌هاى چهار گانه كه با «فاء تفريع» آغاز شده- چه ارتباطى با صدر خطبه دارد كه سخن از تصميم قطعى بر مبارزه با مخالفان حق‌

[1] سوره ذاريات، آيه 151.

[2] «عصب» از ماده «عصب» است و همان رشته‌هايى است كه عضلات و استخوانها را به هم پيوند مى‌دهد. و اين واژه، به معناى «بستن» نيز به كار مى‌رود.