دادم، گفتيد: «اكنون، هوا فوق العاده سرد است، بگذاريد سوز سرما آرام گيرد.» ولى همه اينها بهانه‌هايى است براى فرار از گرما و سرما. جايى كه شما از سرما و گرما (اين همه وحشت داريد و) فرار مى‌كنيد، به خدا سوگند! از شمشير (دشمن) بيشتر فرار خواهيد كرد.

شرح و تفسير

آنها در باطل خود متّحدند و شما در حقّتان پراكنده!

در اين بخش از خطبه، امام به تحليل ديگرى در باره عوامل شكست و عقب نشينى مردم كوفه و عراق، توأم با ملامت و سرزنش مى‌پردازد، باشد كه با اين بيان روح خفته آنها را بيدار كند و پيش از آن كه اوضاع كشور آنها، بدتر شود بپا خيزند و به دفع دشمن بپردازند.

نخست مى‌فرمايد: «شگفتا، شگفتا! به خدا سوگند! قلب را مى‌ميراند و غم و اندوه را (به روح انسان) سرازير مى‌كند كه آنها (شاميان غارتگر) در مسير باطل خود، چنين متّحدند و شما، در طريق حقّتان، اين گونه پراكنده و متفرّق، «فيا عجبا! [1] عجبا- و اللّه- يميت القلب و يجلب الهمّ من اجتماع هؤلاء القوم على باطلهم، و تفرّقكم عن حقّكم!» هميشه، تعجّب و شگفتى، از امورى است كه با جريان طبيعى، سازگار نيست و علل ناشناخته يا نامأنوسى دارد. طبيعت امر چنين اقتضا مى‌كند كه طرفداران حق به خاطر ايمان محكمى كه به آن دارند، محكم بايستند و از آن دفاع كنند، ولى طرفداران باطل چون انگيزه نيرومندى براى دفاع از آن ندارند، نسبت به حمايت از

[1] يا عجبا عجبا، بعضى از شارحان نهج البلاغه گفته‌اند كه جمله «فيا عجبا عجبا!» در اصل، «عجبت عجبا ...» بوده است، يعنى منصوب به عنوان مفعول مطلق است. اين احتمال نيز داده شده است كه عجبا نخستين، از قبيل مفعول مطلق و دومى تكرار و تأكيد باشد. (شرح نهج البلاغه، ابن ميثم، جلد 2، صفحه 36) بعضى نيز گفته‌اند كه در تقدير، «يا عجبى احضر، اى شگفتى من! حاضر شو». بوده است. (شرح نهج البلاغه، علامّه خويى، جلد 3، صفحه 392)، اين تفسير با منادى واقع شدن «عجبا»، تناسب بيشترى دارد.