شرح و تفسير طريقه خوشنويسى‌

امام عليه السلام در اين گفتار جالب خود چهار دستور براى حُسن خط مى‌دهد؛ به كاتبش عبيداللَّه بن ابى رافع مى‌فرمايد: «مركّب دوات خود را با گذاشتن ليقه در آن، تنظيم كن و نوك قلمت را طولانى نما و ميان سطرها فاصله بينداز و فاصله بين حروف را كم كن كه اين به جلوه و زيبايى خط مى‌افزايد»؛

(وَقَالَ عليه السلام لِكاتِبِهِ عُبيْدَاللَّهِ بْنِ أبي رافِعٍ: الِقْ دَواتَكَ، وَأَطِلْ جِلْفَةَ قَلَمِكَ، وَفَرِّجْ بَيْنَ السُّطُورِ، وَقَرْمِطْ بَيْنَ الْحُرُوفِ فَإِنَّ ذلِكَ أَجْدَرُ بِصَبَاحَةِ الْخَطِّ)

. در زمان‌هاى گذشته براى نوشتن خط از دوات كه ظرف كوچكى بود استفاده مى‌كردند و مركب سياه در آن مى‌ريختند و براى اين‌كه مركب فراوانى به نوك قلم نيايد و حروف را زشت و كاغذ را سياه نكند قطعه پارچه يا پنبه‌اى در آن مى‌نهادند كه مركب را به خود مى‌گرفت و هنگامى كه قلم را در دوات وارد مى‌كردند مركب به مقدار نياز به نوك قلم مى‌چسبيد و مشكلى براى نوشتن حاصل نمى‌شد. آن چيزى كه براى جذب مركب در دوات مى‌نهادند ليقه مى‌ناميدند. بنابراين «الِقْ» كه فعل امر است به اين معناست كه ليقه در دوات بگذار.

از سوى ديگر براى تنظيم مركب قلم و جذب تدريجى آن براى نوشتن، در نوك قلم‌هايى كه از نى تراشيده بودند شكافى مى‌دادند. اين شكاف مقدارى‌