شرح و تفسير آثار سوء خصومت‌ها

امام عليه السلام در اين گفتار پرمعنا به آثار سوء خصومت‌ها اشاره كرده مى‌فرمايد:

«خصومت و دشمنى مهلكه‌هايى دربر دارد»؛

(إِنَّ لِلْخُصُومَة قُحَماً)

. در اين‌كه امام عليه السلام چه زمانى اين سخن را بيان فرموده اختلاف نظر است؛ بعضى مانند «نووى» در كتاب خود به نام‌ مجموع‌ مى‌گويد: اين سخن را على عليه السلام در زمان خليفه اول بيان فرمود هنگامى كه برادرش عقيل را مأمور كرده بود از وى در مخاصمه‌اى دفاع كند و همچنين عبداللَّه بن جعفر را در زمان عثمان نيز وكالت داد كه در حضورش از وى دفاع كند. (در برابر كسى كه ادعايى از حضرت داشت و حضرت گفت‌وگوى با او را در شأن خود نمى‌دانست) [1] ولى ابن ابى‌الحديد تنها وكالت عبداللَّه بن جعفر را ذكر كرده است. [2]

در اين‌جا نخست به سراغ كلام مرحوم سيّد رضى در تفسير واژه «قُحَم» مى‌رويم. او مى‌گويد: «منظور امام عليه السلام از قُحَم، مهلكه‌هاست، زيرا خصومت و دشمنى، در اغلب موارد افرادى را كه در آن درگيرند به هلاكت و تلف سوق مى‌دهد و از اين باب است كه در بعضى از تعبيرات آمده كه مى‌گويند: «قُحْمَة الاعراب» و منظور از آن اين است كه سال قحطى دامان آن‌ها را مى‌گيرد و اموال آن‌ها را از بين مى‌برد و اين تَقَحُّم و نفوذ آثار خشكسالى در ميان آن‌هاست و در

[1]. المجموع نووى، ج 14، ص 99

[2]. شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد، ج 19، ص 107