جمع ميان اين دو تفسير نيز مانعى ندارد كه اختلاف هم مانع از تصميم و تدبير باشد و هم اگر تدبير و تصميم صحيحى منعقد شد، آن را بر هم بزند.

روشن است براى انجام هر كار مهمى احتياج به فكر و انديشه و تدبير و تصميم‌گيرى صحيح است و اين كار تنها در فضايى ممكن است كه اختلاف در آن نباشد، بلكه تمام كسانى كه در آن تصميم‌گيرى شركت دارند هدفشان رسيدن به نقطه واحد و حتى الامكان دور از هر گونه خطا و اشتباه باشد. اما گاه يك نغمه مخالف كه يا بدون مطالعه اظهار شده و يا از غرض و مرضى ناشى گشته مى‌تواند تمام تصميم‌ها و تدبيرها را به هم بريزد.

گاهى نيز رئيس جمعيت بر حسب تدبير خود تصميمى مى‌گيرد؛ اما مخالفت بعضى از پيروان آن را عقيم مى‌كند چنان كه در داستان قلم و دوات كه پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله در آخرين لحظات عمرش درخواست كرد آن را بياورند و فرمانى درباره جانشين خود كه قطعاً على بن ابى‌طالب عليه السلام بود بنويسد و آنچه را قبلًا گفته بود تأكيد كند، مخالفت يك نفر (خليفه دوم) سبب شد كه گروه ديگرى نيز نغمه خلاف سر دهند و جلوى اين كار گرفته و حتى به ساحت قدس پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله اهانت زشتى شود كه شرح آن در چندين جاى‌ صحيح بخارى‌ و كتب ديگر حديث و تاريخ آمده است. [1]

در جنگ احد نيز همين حادثه شوم اتفاق افتاد؛ پيامبر صلى الله عليه و آله و جمعى از ياران اصرار داشتند مسلمانان در مدينه بمانند و در برابر دشمن از خود دفاع كنند، زيرا در آنجا بهتر مى‌شد دشمن را زمين‌گير كرد؛ ولى گروهى از جوانان پرشور مخالفت كردند. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به احترام نظرات آنها لشكر اسلام را به بيرون و در كنار كوه احد آورد و سرانجام به سبب اين موضوع و پاره‌اى از اسباب ديگر

[1]. براى توضيح بيشتر و آگاهى از مصادر متعدد حديث «دوات و قلم» به كتابى كه به همين نام (حديث دوات و قلم) نوشته شده، مراجعه كنيد.