شرح و تفسير با نشاط كارها را آغاز كنيد

امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه به يك نكته اساسى روانشناسى اشاره كرده مى‌فرمايد: «براى دل‌هاى (آدميان) علاقه و اقبال و (گاه) تنفر و ادبار است هنگامى كه مى‌خواهيد كارى انجام دهيد از سوى علاقه و اشتياق وارد شويد، زيرا اگر قلب را مجبور به كارى كنند نابينا مى‌شود»؛

(إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَإِقْبَالًا وَإِدْبَاراً، فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَإِقْبَالِهَا، فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ)

. منظور از «قلب» و «قلوب» در اين عبارت، عقل و فكر انسان است كه حالات مختلفى دارد؛ گاهى در حال نشاط و علاقه به انجام دادن كارى و زمانى در حال تنفر و بى‌ميلى و بى‌علاقگى است. هر گاه در حال نشاط؛ مثلًا نشاط بر عبادات، به سراغ عبادت مى‌رويم و مى‌توانيم با حضور قلب عبادت را به نحو كامل احسن به پايان ببريم؛ اما در حالى كه تمايلات درونى موافق نيست كار به زحمت انجام مى‌شود و ايجاد خستگى و ناراحتى مى‌كند.

ازاين‌رو در حكمت 312 اين جمله آمده است كه مى‌فرمايد:

«إنّ لِلْقُلُوبِ إقْبالًا وَإدْباراً؛ فَإذا أقْبَلَتْ فَاحْمِلُوها عَلَى النَّوافِلِ، وَإذا أدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِها عَلَى الْفَرائِضِ‌

؛ دل‌ها گاهى پرنشاط و زمانى بى‌نشاط است؛ آن‌گاه كه نشاط دارند آنها را بر انجام دادن مستحبات (علاوه بر واجبات) بگماريد و هنگامى كه بى‌نشاطاند تنها به انجام دادن واجبات قناعت نماييد».