و اخروى هر دو را شامل مى‌شود همان‌طور كه (نجات) در پرتو صبر نيز نجات دنيوى و اخروى را در بر مى‌گيرد، هرچند گاهى در بعضى از روايات تنها به هلاكت اخروى اشاره شده؛ مانند حديثى از امام صادق عليه السلام كه مى‌فرمايد:

«اتَّقُوا اللَّه وَاصْبِرُوا فَإِنَّهُ مَنْ لَمْ يَصْبِرْ أهْلَكَهُ الْجَزَعُ وَإنَّما هَلاكُهُ فِى الْجَزَعِ أَنَّهُ إذا جَزِعَ لَمْ يُؤجَرْ

؛ تقواى الهى پيشه كنيد و در برابر مشكلات و مصائب صبر و شكيبايى داشته باشيد، زيرا كسى كه صبر نكند جزع او را هلاك خواهد كرد و هلاكت او در جزع اين است كه وقتى بى‌تابى كند اجر و پاداشى به او داده نخواهد شد». [1]

نكته: صبر و جزع‌

بارها در كلام امام عليه السلام موضوع صبر و جزع و آثار نيكوى صبر و آثار شوم جزع مطرح شد و ما نيز بحث‌هايى داشته‌ايم. در اينجا لازم مى‌دانيم به سبب اهميت موضوع باز اشاره‌اى به اين مطلب داشته باشيم.

همان‌گونه كه اشاره شد، حيات دنيا آميخته با انواع مشكلات است. در مسير اطاعت الهى مشكلات كم نيست و در طريق پرهيز از گناه و تقوا مشكلات، زياد است. مصائب ناخواسته دامان همه را در دنيا مى‌گيرد و اگر توجه به اين حقيقت داشته باشيم كه در گذشته چنين بوده و در آينده نيز چنين خواهد بود از وجود اين مشكلات ناراحت نمى‌شويم، پيمانه صبر ما لبريز نمى‌گردد: شكيبايى خود را از دست نمى‌دهيم و ناراحتى‌هاى روانى ناشى از جزع و بى‌تابى به سراغ ما نمى‌آيد، زيرا مى‌دانيم همه در اين گونه امور به شكلى دست به گريبانند. اين صبر و شكيبايى افزون بر اين‌كه پاداش الهى فوق‌العاده‌اى دارد؛ از جمله در حديثى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم كه فرمود:

«مَنِ ابْتَلى‌ مِنْ شيعَتِنا فَصَبَرَ عَلَيْهِ‌

[1]. بحارالانوار، ج 68، ص 95، ح 58.