شرح و تفسير سرانجام دورانديشى‌

امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه خود، نتيجه تفريط و ثمره دورانديشى را در عبارتى كوتاه و پرمعنا بيان كرده مى‌فرمايد: «ميوه درخت تفريط پشيمانى و ميوه درخت دورانديشى سلامت است»؛

(ثَمَرَةُ التَّفْرِيطِ النَّدَامَةُ، وَثَمَرَةُ الْحَزْمِ السَّلَامَةُ)

. امام عليه السلام در اين كلام نورانى واژه «تفريط» را نقطه مقابل «حَزْم» شمرده كه به معناى دورانديشى و تدبير امور و آينده‌نگرى است، بنابراين «تفريط» در اين كلام به معناى ترك دورانديشى و تدبير در امور و انحراف از حق است؛ خواه از طريق زياده‌روى باشد يا كوتاهى و كم‌كارى.

درست است كه تفريط غالباً در مقابل افراط ذكر مى‌شود و افراط را به معناى زياده‌روى و تفريط را به معناى كوتاهى و كم‌كارى تفسير مى‌كنند؛ ولى هرگاه تفريط به طور مستقل ذكر شود ممكن است هرگونه انحراف از حق و واقعيت را شامل گردد، همان‌گونه كه در كلام بالا چنين به نظر مى‌رسد. صاحب كتاب‌ لسان‌العرب‌ تفريط را به معناى ضايع كردن چيزى تفسير مى‌كند كه اين ضايع كردن ممكن است عوامل مختلفى داشته باشد.

بنابراين امام عليه السلام دورانديشى را به درخت بارور و پرثمرى تشبيه كرده كه ميوه آن سلامت است و در نقطه مقابل آن تفريط را به شجره خبيثه‌اى تشبيه فرموده كه ميوه آن ندامت و پشيمانى است. اين همان چيزى است كه بارها در زندگى خود