درآمدهاست يا نه اختلاف نظر است.

بعضى معتقدند كه اين كلام حكيمانه ناظر به مسئله تحديد نسل است و جامعه اسلامى را دعوت مى‌كند كه در صورت كمبودها، مواليد را كنترل كنند مبادا به زحمت بيفتند، در حالى كه جمعى ديگر عقيده دارند اين جمله چنين مفهومى را ندارد، بلكه تنها بيان واقعيت است و تسلى خاطرى است براى كسانى كه فرزندان كمى دارند و از آن رنج مى‌برند. درست مثل اين‌كه هرگاه كسى مركبى نداشته باشد به او مى‌گويند: نداشتن مركب سبب آسودگى از هزينه‌هاى مختلف آن است.

نكته: آيا تحديد نسل صحيح است؟

انسان مخصوصاً در دنياى كنونى چهار نياز مهم دارد: نياز به تغذيه، لباس و مسكن، نياز به امور بهداشتى، نياز به كار و نياز به تحصيل علم و دانش.

بديهى است كه اگر اين نيازها برآورده نشود فقر و بيكارى و بيمارى و جهل و بى‌سوادى بنيان جامعه را متزلزل مى‌كند به همين دليل محاسبه مى‌كنند كه منابع جامعه چند نفر را مى‌تواند به طور صحيح تغذيه كند و مراكز تحصيلى براى درس خواندن چه تعدادى كافى است، درمان و بهداشت و اشتغال به كار براى چه گروهى آماده است تا بر اساس آن آهنگ رشد جمعيت را همگام بسازند.

به تعبير ديگر افزايش كميت هميشه موجب قدرت جامعه نيست بلكه گروه كمترِ داراى كيفيت بالا قدرتمند مى‌شوند، بنابراين كشورهايى در دنيا هست كه جمعيت آنها كم است؛ ولى بسيار قدرتمندند و به عكس كشورهاى پر جمعيتى را مى‌بينيم كه ضعيف و ناتوان‌اند.

در مقابل اين تفكر، تفكر ديگرى است و آن اين‌كه گروهى مى‌گويند: ما در