شرح و تفسير براى هميشه پنهان نمى‌ماند

امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه‌اش به يكى از اصول مهم روان‌شناسى اشاره كرده مى‌فرمايد: «هيچ كس چيزى را در دل پنهان نمى‌كند مگر اين‌كه در سخنان بى‌انديشه‌اى كه از او صادر مى‌شود و در صفحه صورتش، آشكار مى‌گردد»؛

(مَا أَضْمَرَ أَحَدٌ شَيْئاً إِلَّا ظَهَرَ فِي فَلَتَاتِ‌ [1] لِسَانِهِ، وَصَفَحَاتِ وَجْهِهِ)

. اين نكته مسلم است كه اعمال انسان بازتاب نيات، خواسته‌ها و سجاياى اوست كه به صورت طبيعى ظاهر مى‌گردد؛ بخشى از آن اختيارى است مثل اين‌كه به هنگام ترسيدن از چيزى تصميم به فرار مى‌گيرد و بخش ديگرى غير اختيارى است كه مثلا در پريدن رنگ از صورت او احساس مى‌شود يا به هنگام غضب صورتش بى‌اختيار برافروخته مى‌گردد و گاه اندامش مى‌لرزد و نيز عكس العمل‌هايى در افعال و اعمال خود ظاهر مى‌سازد.

اما گاه مى‌شود انسان چيزى در درون دارد كه نمى‌خواهد آن را آشكار كند در اين صورت سعى مى‌كند دوگانگى در ميان سخن و كردار خود با آنچه در درون دارد ايجاد كند اين دوگانگى در آنجا كه انسان هشيار و مراقب باشد ممكن است ظاهر نشود، اما به هنگام غفلت و عدم توجه، آنچه در درون است خود را در عمل يا سخن‌هاى نينديشيده ظاهر مى‌كند. به علاوه پنهان كردن بخش غير

[1]. «فَلَتات» جمع «فَلْتَة» به معناى كار يا سخنى است كه بدون فكر از انسان صادر مى‌شود.