و ناتوانى و قسمى ديگر، قوت و اسلام و ايمان است». [1]

در حديث ديگرى در غررالحكم‌ از على عليه السلام آمده است:

«مَنِ اسْتَحيى‌ مِنْ قَوْلِ الْحَقِّ فَهُوَ أَحْمَقٌ؛

كسى از گفتن حق شرم كند احمق است». [2]

بعضى از علما در تعريف حيا چنين گفته‌اند: «حيا ملكه‌اى نفسانى است كه سبب انقباض و خوددارى نفس از انجام كارهاى قبيح و انزجار از اعمال خلاف آداب به سبب ترس از ملامت مى‌شود». البته اين همان حياى ممدوح و باارزش است.

در تفسير حياى مذموم گفته‌اند: «همان انقباض نفس و خوددارى از انجام كارهايى است كه قبيح نيست، بلكه لازم است انسان بر اثر كم‌رويى آن را ترك مى‌كند». [3]

در حديثى از امام صادق عليه السلام در اين باره مى‌خوانيم:

«مَنْ رَقَّ وَجْهُهُ رَقَّ عِلْمُهُ؛

افراد كم‌رو كم دانش‌اند». [4]

آن‌گاه امام در سومين جمله حكمت‌آميز به اهمّيّت استفاده از فرصت‌ها پرداخته مى‌فرمايد: «فرصت‌ها همچون ابر در گذرند، ازاين‌رو فرصت‌هاى نيك را غنيمت بشماريد (و پيش از آن كه از دست برود از آنها استفاده كنيد»؛

(وَالْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ‌ [5]، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ)

. منظور از فرصت، آماده شدن كامل اسباب كار خوب است مثل اين‌كه تمام مقدمات جهت تحصيل علم براى كسى فراهم گردد؛ هم تن سالم دارد، هم‌

[1]. بحارالانوار، ج 75، ص 242.

[2]. غررالحكم، ح 988.

[3]. سفينة البحار، ماده حياء.

[4]. كافى، ج 2، ص 106، ح 3.

[5]. «السحاب» به گفته لسان العرب جمع «سحابة» به معناى ابر است و جمع الجمع آن «سُحُب» بر وزن «كُتُب» است.