شرح و تفسير آداب و اوقات نماز

همان‌گونه كه در بالا اشاره شد، امام عليه السلام در اين نامه كه مخاطب آن اميران بلادند همان اميرانى كه امام جمعه و جماعت نيز بودند، اوقات نماز را براى آنها شرح مى‌دهد.

ابتدا از نماز ظهر شروع مى‌كند و مى‌فرمايد: «اما بعد (از حمد و ثناى الهى) نماز ظهر را هنگامى با مردم بخوانيد (كه خورشيد از دايره نصف النهار گذشته باشد) تا زمانى كه خورشيد به اندازه خوابگاه يك بز از آن دور شده باشد»؛

(أَمَّا بَعْدُ، فَصَلُّوا بِالنَّاسِ الظُّهْرَ حَتَّى تَفِي‌ءَ [1] الشَّمْسُ مِنْ مَرْبِضِ‌ [2] الْعَنْزِ [3]).

هرگاه «حتى» را اشاره به پايان وقت فضيلت ظهر بدانيم آن‌گونه كه ظاهر تعبير به «حتى» است مفهومش اين است كه امام عليه السلام تنها پايان وقت فضيلت ظهر را بيان فرموده كه در بعضى از روايات به اندازه ذراع تعيين شده و ذراع با محلى كه يك بز هنگام خوابيدن روى زمين اشغال مى‌كند (البته از عرض نه از طول) چندان تفاوتى ندارد و اگر «حتى» را به معناى حين‌ [4] كه ظاهر در آغاز وقت فضيلت است تفسير كنيم مفهومش اين مى‌شود كه از اوّل زوال تا هنگامى كه سايه شاخص (سايه‌اى كه از لحظه زوال ظهر حاصل مى‌شود) به اندازه يك ذراع شود نماز ظهر را مى‌توان تأخير انداخت يا براى خواندن نافله يا براى اجتماع مردم جهت نماز جماعت.

[1]. «تَفى‌ءَ» از ريشه «فى‌ء» به معناى بازگشت گرفته شده است.

[2]. «مَرْبِض» از ريشه «رَبض» بر وزن «نبض» به معناى به سينه نشستن حيوان است و از آنجا كه حيوانات اين كار را غالباً در آغل مى‌كنند، مربض به معناى آغل و محل استراحت گوسفند و بز آمده است.

[3]. «عَنْز» به معناى بز ماده است و معز به معناى هرگونه بز و گاه به معناى حيوانى است كه داراى مو (نه پشم) و دم كوتاه است.

[4]. در بعضى از نسخه‌هاى نهج‌البلاغه به‌جاى «حتى» حين آمده است. مانند كتاب اختيار مصباح السالكين، ص 539 و كتاب حدائق الحقائق، ج 2، ص 517.