ضمير در «صاحبها» به مطلق خلافت باز گردد، يعنى در طبيعت خلافت، دائما يكى از اين دو خطر نهفته است. اگر شخصى كه در رأس خلافت است بخواهد با همه چيز قاطعانه برخورد كند خطر عكس العمل‌هاى حادّ وجود دارد و اگر بخواهد با سهولت و اغماض برخورد كند با خطر سقوط در درّه انحراف و اشتباه و از ميان رفتن ارزشهاى اسلامى رو به رو مى‌شود.

ولى قراين نشان مى‌دهد كه منظور همان معنى اوّل است و چنانچه در جمله‌هاى بعد و قبل دقت كنيم اين نكته به وضوح به دست مى‌آيد. [1] آن گاه امام (ع) در ادامه همين سخن و بيان گرفتاريهاى مردم و گرفتارى خود در آن دوران، چنين مى‌فرمايد: «به خدا سوگند به خاطر اين شرايط، مردم گرفتار عدم تعادل و سركشى و عدم ثبات و حركات نامنظم شدند» (فمنى‌ [2] النّاس لعمر اللّه بخبط [3] و شماس‌ [4]، و تلوّن‌ [5] و اعتراض‌ [6]).

در اين جمله به چهار پديده رفتارى و روانى مردم در عصر خليفه دوّم اشاره شده است و اى بسا كه آنها را از رئيس حكومت گرفته بودند چرا كه هميشه رفتار رئيس حكومت بازتاب وسيعى در مردم دارد و از قديم گفته‌اند: «النّاس على دين ملوكهم».

[1] بعضى احتمال سوّمى در اين جا داده‌اند كه منظور از آن خلافت در عصر خود امام (ع) است كه شرايط و اوضاع، امام (ع) را در ميان دو مشكل قرار داد، ولى اين احتمال بسيار بعيد به نظر مى‌رسد.

[2] «منى» از ماده «منو» (بر وزن بند) به معنى مبتلا شدن است.

[3] «خبط» در اصل به معنى پايكوبى شتر بر زمين است و سپس به حركات حساب نشده و بى‌پروا اطلاق شده است و لازمه آن عدم حفظ تعادل به هنگام راه رفتن است.

[4] «شماس» به معنى سركشى و بد خلقى است.

[5] «تلوّن» به معنى تغيير حال دادن يا رنگ عوض كردن است.

[6] «اعتراض» در اصل به معنى حركت در عرض جاده آمده و اشاره به حركات ناموزون و غير مستقيم مى‌باشد.