آيا اين فتنه‌ها همان فتنه‌هايى است كه در بالا به آن اشاره شد يا فتنه‌هاى ديگرى است، ظاهر اين است كه همان فتنه‌هاست كه با اوصاف و آثار ديگرى بيان شده. در اين جا امام (ع) فتنه‌هاى عصر جاهليّت را به حيوان وحشى و خطرناكى تشبيه كرده كه با سم خود صاحبش را لگدمال نموده و همچنان بر سر پا ايستاده تا هر حركتى را در برابر خود ببيند در زير پاى خود له كند.

تعبير به «سنابك» كه به معنى سر سم حيوانات تك سم است اشاره لطيفى به اين حقيقت است كه فتنه هرگز شكست نخورده بلكه با قدرت تمام، سايه شوم خود را بر مردم افكنده بود (زيرا اين گونه حيوانات هنگامى بر سر سم مى‌ايستند كه كاملا آماده نشان دادن عكس العملهاى خشن از خود باشند).

به اين ترتيب اوضاع در آن زمان به قدرى خراب و پيچيده بود كه اميدى براى نجات نمى‌رفت.

درست به همين دليل امام (ع) در آخرين جمله‌هاى خود چنين نتيجه‌گيرى مى‌فرمايد: «آنها در ميان فتنه‌ها گم گشته و سرگردان و نادان و فريب خورده بودند» (فهم فيها تائهون‌ [1] حائرون جاهلون مفتونون).

تائهون: اشاره به اين است كه راه حق را بكلّى گم كرده و حتّى خويشتن خويش را نيز از دست داده بودند.

حائرون: اشاره به نهايت تحيّر و سرگردانى آنهاست كه حتّى قدرت تصميم‌گيرى براى انديشيدن به راه نجات نداشتند.

جاهلون: اشاره به اين است كه اگر فرضا تصميم براى نجات مى‌گرفتند

[1] «تائهون» جمع «تائه» به معنى گمشده و سرگردان است.