تعبير به‌ «حبل الدّين» (ريسمان دين) كه به صورت مفرد آمده، اشاره‌اى به وحدت آيين حق است و اين كه تمام اصول تعليمات انبيا به ريشه واحدى باز مى‌گردد، هر چند دستورات و برنامه‌ها و تعليم معارف، با گذشته تفاوت مى‌يافته است. قرآن مجيد در يك جمله پر معنى در اين زمينه از قول مؤمنان صادق مى‌گويد: «لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ». [1] تعبير به‌ «اختلف النجر» نشان مى‌دهد كه اختلافات در عصر جاهليّت اختلافات صورى و در شاخ و برگ نبود، بلكه اختلافات اصولى و بنيادين بود.

بلكه مى‌توان گفت اين تعبير اشاره‌اى است به اين معنى كه حتّى پايه‌هاى فطرت انسانى و اصول شناخته شده فطرى مانند توحيد و عشق به نيكيها و پاكيها همه متزلزل شده بود و يا نظام ارزشى جامعه بسيار متفاوت گشته و هر گروهى با معيار جداگانه‌اى با مسائل برخورد داشتند و همين عامل اساسى تشتّت امور بود.

تعبير به‌ «تشتّت الامر» مى‌تواند اشاره‌اى به اختلاف فوق العاده مذاهب آن زمان باشد (به اين طرز كه منظور از امر را امر دين بدانيم) و يا تشتّت و پراكندگى در همه امور اجتماعى، چه امر دين و چه دنيا، چه مسائل مربوط به اجتماع و چه خانواده، چه مسائل اقتصادى، يا اخلاقى. و معناى دوّم تناسب بيشترى با عصر جاهليّت دارد، و بدبختى بزرگ، اين جاست كه انسان در ميان شك و ترديد و بى‌ايمانى و انواع اختلافات و پراكندگى و فساد غوطه‌ور باشد و راه گريزى نيز از آن نداشته باشند به طورى كه يأس و نااميدى سر تا پاى وجود او را فرا گرفته باشد.

و اين يك ترسيم واقعى از آن زمان است.

سپس در پنج جمله ديگر نتايج آن وضع نابسامان را بيان فرموده، مى‌گويد:

«در چنين محيطى هدايت فراموش شده و گمراهى و نابينايى، همه را فرا گرفته بود، و درست به همين دليل خداوند رحمان معصيت مى‌شد و شيطان يارى مى‌گرديد و ايمان‌

[1] سوره بقره، آيه 285.