در واقع فوايد و آثارى كه در جمله‌هاى قبل آمده، مربوط به اين جهان است و آنچه در دو جمله اخير آمده، مربوط به جهان ديگر و ذخيره يوم المعاد است و به اين ترتيب حمد پروردگار مايه نجات در دنيا و آخرت است و چه زيباست كه در اين جمله‌هاى كوتاه تمام ابعاد و نكات را در كوتاهترين عبارت بيان فرموده است.

بى‌جهت نيست كه ابن ابى الحديد هنگامى كه به شرح اين خطبه مى‌رسد و از كنايات و تعبيرات لطيف و بديع آن سرمست مى‌گردد، مى‌گويد: «فسبحان من خصّه بالفضائل الّتى لا تنتهى السنة الفقهاء الى وصفها و جعله امام كلّ ذى علم و قدوة كلّ صاحب خصيّة، منزه است خدايى كه على (ع) را به فضايلى مخصوص كرد كه زبان فصيحان توان وصف آن را ندارد و او را بر هر عالمى مقدّم داشت و پيشوا و اسوه هر صاحب فضيلتى كرد».

سپس به سراغ ريشه تمام نيكيها و پاكيها و فضايل و افتخارات يعنى شهادت به توحيد مى‌رود و مى‌فرمايد: «من گواهى مى‌دهم كه جز خداوند معبودى نيست، يگانه و بى‌شريك است» (و اشهد ان لا اله الّا اللّه وحده لا شريك له).

پناه گرفتن، در سايه توحيد هم به خاطر آن است كه ريشه تمام عقايد و افكار پاك و اعمال صالح است و هم به خاطر اين كه كسانى كه مدّعى الوهيت آن حضرت بودند به نادرستى اعتقاد خود پى ببرند.

سپس مى‌افزايد: « (اين شهادت و گواهى من به حقيقت توحيد يك شهادت ساده نيست بلكه) شهادتى است كه خلوص آن آزموده شده و عصاره و جوهره آن را در عمق عقيده خود، جاى داده‌ام (نه تنها زبان من كه تمام ذرّات وجودم و اعماق روح و جانم به آن گواهى مى‌دهد)» (شهادة ممتحنا [1] اخلاصها معتقدا مصاصها [2]).

[1] «ممتحن» از ماده «محن» بر وزن «رهن» به معنى آزمايش و امتحان است، ولى بعضى از ارباب لغت گفته‌اند ريشه اصلى آن بيرون آوردن خاك، به هنگام حفر چاه است.

[2] «مصاص» از ماده «مصّ» (بر وزن نصّ) در اصل به معنى چشيدن و مكيدن است و از آنجا كه به هنگام مكيدن چيزى، خالص و عصاره آن وارد بدن انسان مى‌شود، «مصاص» به معنى خالص آمده است.