است، آشناتر مى‌گردد.

سپس به دو چيز ديگر كه انسان را براى رسيدن به مطلوبش كمك مى‌كند اشاره كرده، مى‌فرمايد: «خداوند اعضايى به انسان داده است كه آنها را به خدمت مى‌گيرد و ابزارى عنايت فرموده كه آنها را براى انجام مقاصدش به كار مى‌گيرد» (و جوارح يختدمها [1] و ادوات يقلّبها).

در واقع چهار مرحله را پشت سر مى‌گذارد تا به مقصودش برسد: نخست مرحله شناخت و ادراك و تصوّر و تصديق است و بعد مرحله انديشه و فكر و سپس فرمان دادن به اعضا و جوارح و در آن جايى كه اعضا و جوارح به تنهايى كارساز نيست، كمك گرفتن از ابزار مختلفى كه خداوند در اين جهان آفريده است و هر يك از اين مراحل چهارگانه بسيار متنوّع و داراى شاخ و برگهاى زياد است.

از آنجا كه رسيدن به هدفهاى معيّن نياز به تشخيص خوب و بد و درست و نادرست و محسوسات مختلف دارد، انگشت روى يكى از قواى مهمّ نفس مى‌گذارد كه در واقع مرحله پنجمى محسوب مى‌شود و آن قوّه تميز و تشخيص است، مى‌فرمايد:

«خداوند نيروى معرفت و شناختى به انسان داد كه به وسيله آن حقّ را از باطل جدا مى‌سازد» (و معرفة يفرق بها بين الحقّ و الباطل).

«و (همچنين در جهان محسوسات) طعمهاى مختلف و بوهاى گوناگون و رنگها و اجناس را از يكديگر باز مى‌شناسد» (و الاذواق و المشامّ و الالوان و الاجناس). [2]

[1] «يختدم» از مادّه «اختدام» به معناى به خدمت در آوردن است.

[2] بنا بر آنچه در بالا گفته شد: «و الاذواق و المشامّ و الالوان و الاجناس» عطف بر حقّ و باطل است ولى بعضى آن را عطف بر معرفت گرفته‌اند. ولى با دقّت در كلمات مولا معلوم مى‌شود كه معناى اوّل مناسبتر است.

بنا بر معناى اوّل قدرت تميز، شامل همه اينها مى‌شود و بنا بر معناى دوّم، نيروى تميز يكى از نعمتهاى خدا شمرده شده، همان گونه كه قدرت بويايى و بينايى و چشايى نعمت ديگرى ذكر شده است. (دقّت كنيد)