به همين جهت، مسئله «حيله‌هاى شرعى» را در ضمن مسائل مستحدثه مطرح نموديم.

چند مقدّمه ضرورى‌

قبل از ورود به اصل بحث، تقديم مقدّماتى ضرورى به نظر مى‌رسد.

1- حيله در لغت و اصطلاح فقها

براى روشن شدن معناى لغوى حيله، گفتار چند نفر از علماء اهل لغت را نقل مى‌كنيم:

الف: راغب اصفهانى در كتاب پرارزش خود «مفردات»- كه به عقيده ما يك كتاب لغوى، تفسيرى است- مى‌گويد: «الحيلة و الحويلة ما يتوصّل به الى حالة ما فى خفية و اكثر استعمالها فيما فى تعاطيه خبث، و قد تستعمل فيما فيه حكمة و لهذا قيل فى وصف اللّه عزّ و جلّ‌ «وَ هُوَ شَدِيدُ الْمِحالِ‌ [1]؛ حيله همان چاره‌اى است كه ما در فارسى مى‌گوييم، امّا بايد شكل پنهانى داشته باشد وگرنه حيله نيست. ولى غالبا حيله، بار منفى دارد و در جاهاى مثبت، كمتر استعمال مى‌شود، و گاهى جنبه مثبت دارد و به معناى چاره‌جويى خوب است، به همين جهت در وصف خداوند متعال گفته شده است كه «او حيله شديد، يعنى حكمت قوى، دارد».

خلاصه اينكه به نظر «راغب» حيله چاره‌جويى مخفيانه است و

[1]. سوره رعد: آيه 13.