7- نظر و فتواى نهايى‌

از مجموع بحثهاى گذشته چنين نتيجه مى‌گيريم كه حيله‌هاى فرار از ربا اقسام متعدّدى دارد كه همه يكسان نيست، بعضى از آنها جايز و صحيح است و برخى از آنها غير جايز و نادرست مى‌باشد و آن اقسام عبارت است از:

1- حيله‌هايى كه قصد جدّى در آن وجود ندارد؛ مثل ضميمه كردن يك قوطى كبريت به وام، يا معامله و فروختن آن به صدها برابر قيمت! اين نوع حيله‌ها مشروع نيست.

2- حيله‌هايى كه بر فرض قصد جدّى در آن باشد، عقلايى نمى‌باشد، و عقلا آن را عملى سفيهانه مى‌دانند، اين قسم نيز باطل است.

3- حيله‌هايى كه قصد جدّى در آن متصوّر است و سفهى نيز نمى‌باشد، امّا محتوى و فلسفه حرمت ربا در آن كاملا موجود است.

يعنى اين حيله، فلسفه تحريم ربا را از بين نبرده است، مانند آنچه در