زشت ديگر، كه هر كدام به تنهايى يا به ضميمه ديگرى، آتش انتقام جويى را در دل انسان‌ها بر مى‌افروزد، و مردم را به جان هم مى‌اندازد، نظام اجتماعى را به هم مى‌ريزد، و گاه باعث ضايع شدن اموال و نفوس و از ميان رفتن قدرت جامعه‌ها و كشورها مى‌گردد.

طرق درمان انتقام جويى و كسب فضيلت عفو

بهترين راه براى درمان صفت رذيله انتقام جويى و صعود به اوج فضيلت عفو و گذشت در درجه اول، تفكر درباره پيامدهاى هر كدام از اين دو صفت است، هنگامى كه انسان ببيند عفو و گذشت چه بركاتى در دنيا و آخرت دارد و چگونه سبب قدرت و آبرو و عظمت نزد خلق و خالق مى‌شود، و انسان را از بسيارى از مشكلات زندگى و دردسرهاى فراوان مى‌رهاند و به او محبوبيت در نزد مردم و خدا مى‌دهد در حالى كه انتقام جويى گاه شيرازه زندگى او را به هم مى‌ريزد، و جان و مال و آبروى او را با انواع خطرات مواجه مى‌كند به يقين عفو و گذشت را بر انتقام جويى ترجيح خواهد داد، و كم كم اين مسأله به صورت خلق و خو و ملكه اخلاقى در مى‌آيد.

از سوى ديگر هنگامى كه ريشه‌هاى انتقام جويى را كه در بالا اشاره شد بشناسد و به درمان يك يك آنها بپردازد، با از ميان رفتن علت، معلول نيز از ميان خواهد رفت، و كينه‌توزى و انتقام‌جويى جاى خود رابه دوستى و محبت و عفو و گذشت خواهد سپرد.

به اين ترتيب به پايان بحث درباره فضيلت عفو و گذشت و رذيله انتقام جويى مى‌رسيم هر چند هنوز مسايل ناگفته در اينجا كم نيست.

چچ‌