پشيمانى است.

اثرات ويرانگر غضب و پيامدهاى آن‌

كمتر صفتى از صفات رذيله است كه به اندازه غضب ويرانى به بار مى‌آورد و اگر فهرستى از آثار سوء غضب نوشته شود، معلوم مى‌گردد كه اثرات سوء آن از بسيارى از اخلاق رذيله بيشتر است، و از جمله مى‌توان امور زير را برشمرد:

1- قبل از هر چيز بايد به اين نكته توجه داشت كه خشم و غضب دشمن آدمى است و به هنگام هيجان غضب، عقل به كلى از كار مى‌افتد، و انسان ديوانه‌وار حركاتى را انجام مى‌دهد كه نه تنها مايه تعجب همه اطرافيانش مى‌گردد، بلكه خود او نيز بعد از فرو نشستن آتش غضب، از كارهايى كه در آن حال انجام داده است در تعجب و وحشت فرو مى‌رود، در آن حال گاهى ديوانه‌وار به هر كس حتى نزديكترين دوستان خود حمله مى‌كند، دست او تا مرفق در خون بى‌گناهان فرو مى‌رود، مى‌زند، درهم مى‌شكند، مى‌كوبد و ويران مى‌كند، درست همانند يك ديوانه خطرناك.

لذا اميرمؤمنان على عليه السلام در حديثى مى‌فرمايد: «الْغَضَبُ يُفْسِدُ الْالْبابَ وَ يُبْعِدُ مِنَ الصَّوابِ؛ غضب عقل آدمى را فاسد مى‌كند، و انسان را از كار صحيح دور مى‌سازد». [1]

و نيز به همين دليل در روايات اسلامى آمده است كه اگر بخواهيد ميزان عقل انسان‌ها را به دست آوريد، به مقدار مالكيت آنها بر نفس و اعصابشان به هنگام غضب نگاه كنيد، در حديثى از اميرمؤمنان على عليه السلام آمده است: «لايُعْرَفُ الرَّأىُ عِنْدَ الْغَضَبِ؛ فقط در موقع غضب مى‌توان عقل و رأى افراد را سنجيد». [2]

2- غضب موجب تباهى ايمان است، زيرا افراد عصبانى نه تنها مرتكب گناهان كبيره مى‌شوند كه با ايمان صحيح سازگار نيست، بلكه گاهى به ساحت مقدس پروردگار نيز- نعوذ باللّه- جسارت مى‌كنند، و يا بر حكمت و قسمت و تدبير او خرده مى‌گيرند كه اين مرحله‌اى است بسيار خطرناك.

در احاديث گذشته خوانديم كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: غضب ايمان را فاسد مى‌كند، همان گونه كه صبر (دارويى است بسيار تلخ) عسل را فاسد مى‌كند.

[1]. غررالحكم، حديث 1356.

[2]. بحارالانوار، جلد 75، صفحه 113.