نام کتاب : اخلاق در قرآن نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 3 صفحه : 346
نيت سوء به دست آمد تعقيب گردد.
ج) از موارد ديگرى كه سوءظن نه تنها جايز است
بلكه ممكن است واجب باشد در برابر دشمنان است، ممكن است دشمن دم از صلح و دوستى و
محبت و تغيير رويه بزند و دست دوستى به سوى ما دراز كند. در اين گونه موارد هرگز
نبايد گرفتار حسن ظن شد، و بلافاصله دست دشمن را فشرد و به او اعتماد كرد، بلكه؛
بايد احتمال داد ممكن است تمام اينها مكر و فريب و خدعه و نيرنگ باشد، و توطئهاى
براى غافلگير ساختن.
روى همين اصل در فرمان معروف «مالك اشتر» آمده است: «الْحَذَرَ
كُلَ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّكَ بَعْدَ صُلْحِهِ فَانَّ الْعَدُوَّ رُبَما قارَبَ
لِيَتَغَفَّلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَ اتَّهِمْ فى ذلِكَ حُسْنَ الظَّنِّ؛ هنگامى كه با دشمنت پيمان صلح بستى، كاملًا از او بر حذر
باش، زيرا دشمن گاه نزديك مىشود تا طرف را غافلگير كند، بنابراين در چنين شرايطى
احتياط را از دست نده، و دورانديش باش، و حسن ظن خويش را متهم ساز».[1]
تجسّس به معنى جستجوگرى در اعمال و امور مربوط به ديگران است، و غالباً در
مورد امور نامطلوب و خلاف اخلاق به كار مىرود، ولى تجسّس در لغت عرب به معنى
جستجوگرى در امور مثبت است.
در حقيقت سوءظن و گمان بد سبب مىشود كه انسان براى كشف اسرار و رازهاى نهانى
مردم به جستجو بپردازد، و گاه عوامل ديگرى مانند: بخل و حسد و تنگ نظرى ممكن است
انگيزه اين كار زشت باشد.
تجسّس به صورتى كه در بالا گفته شد در اسلام شديداً ممنوع است و سبب ناامنى
اجتماع و سرچشمه انواع خصومتها مىشود، اگر اجازه داده شود هر كسى به جستجوگرى در
زندگى خصوصى ديگران بپردازد، ممكن است آبروى بسيارى از افراد بر باد برود، و آتش
كينه توزى و دشمنى در جامعه روشن شود، و جهنمى به وجود آيد كه تمام افراد اجتماع
در آن در عذاب باشند.
البته اين حكم اخلاقى و اسلامى هيچگاه تضادى با ضرورت وجود دستگاههاى
اطلاعاتى در حكومت اسلامى ندارد، چرا كه آن مربوط به زندگى خصوصى افراد است و اين
مربوط به سرنوشت جامعه، و پيشگيرى از نفوذ عوامل بيگانه و توطئه و
نام کتاب : اخلاق در قرآن نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 3 صفحه : 346