در اينجا نكات مهمى است كه بايد به تحليل آنها پرداخت:

1- پيامدها و آثار شوم سوءظن‌

گسترش دامنه سوء ظن در جوامع بشرى، آثار بسيار زيانبار و نامطلوبى دارد كه به طور اجمال بر كسى پوشيده نيست، ولى در توضيح آن، جهات ذيل قابل توجه است:

الف) از ميان رفتن‌ «اعتماد» كه مهمترين سرمايه جامعه است، به خاطر گسترش سوء ظن از مهمترين آثار سوء اين رذيله اخلاقى مى‌باشد كه در اخبار گذشته نيز به آن اشاره شده بود، از جمله اين كه مى‌فرمود: «بدترين مردم كسى است كه به خاطر سوءظن به هيچ كس اعتماد ندارد، و به خاطر اعمال بدش كسى به او اعتماد نمى‌كند».

در جامعه‌اى كه بى‌اعتمادى حكمفرما است، همدلى، همكارى و تعاون وجود ندارد و آثار و بركات زندگى دسته‌جمعى از ميان مى‌رود.

در حديثى از امام على عليه السلام مى‌خوانيم: «مَنْ سائَتْ ظُنُونُه اعْتَقَدَ الْخِيانَةَ بِمَنْ لا يَخُونُه؛ كسى كه بدگمان باشد نسبت به كسى كه به او خيانتى نكرده بدبين مى‌شود و او را خائن مى‌پندارد». [1]

ب) سوءظن آرامش جامعه را بر هم مى‌زند، همان گونه كه آرامش روح صاحبان اين رذيله اخلاقى را بر هم مى‌زند، كسى كه سوءظن دارد، از همه وحشت دارد و گاه تصور مى‌كند كه همه بر ضد او گام بر مى‌دارند و دائماً بايد حالت دفاعى به خود بگيرد.

ج) اضافه بر اين در بسيارى از موارد به دنبال سوءظن خود حركت مى‌كند و حادثه مى‌آفريند، و گاه حتى به خون ريزى منتهى مى‌شود. مخصوصاً در مواردى كه افراد، سوءظنّى به نواميس خود پيدا كنند، يا گمان كنند كه ديگران در پى اموال يا

[1]. غررالحكم، حديث 8837.