بنابراين براى به دست آوردن اين فضيلت بزرگ اخلاقى، مجموعه‌اى از صفات نيك را بايد در وجود خود زنده كرد. چرا كه بدون آنها حسن خلق آشكار نخواهد شد.

«غزّالى» در اينجا تعبير جالبى دارد و مى‌گويد: همان گونه كه صورت زيبا تنها به زيبايى چشم‌ها بدون زيبائى بينى و دهان و گونه‌ها حاصل نمى‌شود بلكه بايد تمام اعضاى صورت زيبا باشد، تا حسن ظاهر به كمال برسد. در زيبائى باطن و حسن خلق تا قواى چهار گانه‌ آگاهى و غضب و شهوت و عدالت‌ به حدّ اعتدال و كمال نرسد اين زيبائى حاصل نمى‌شود.

بى‌شك عامل‌

توارث‌

نيز در اينجا مؤثر است، امام اميرالمؤمنين على عليه السلام مى‌فرمايد: «حُسْنُ الْاخْلاقِ بُرهانُ كَرَمِ الْاعْراقِ؛ حسن اخلاق دليل بزرگوارى ريشه‌هاى وراثت است». [1]

و در جاى ديگر مى‌فرمايد: «اطْهَرُ النَّاسِ اعْراقاً احْسَنُهُمْ اخْلاقاً؛ آنها كه ريشه‌هاى پاك‌ترى دارند، اخلاق بهترى دارند». [2]

اين نكته نيز در تمام مباحث اخلاقى نيز بايد مورد توجه باشد كه بدون امدادهاى الهى فراهم كردن فضايل اخلاقى ممكن نيست، بايد دست به دامن لطف الهى زد و با تمام وجود از پيشگاهش توفيق به دست آوردن اين فضائل را نمود.

در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم: «الْاخْلاقُ مَنايِحٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَاذا احَبَّ عَبْداً سَنَحَهُ خُلْقاً حَسَناً وَ اذا ابْغَضَ عَبْداً مَنَحَهُ خُلْقاً سَيِّئاً؛ اخلاق، مواهب الهى است، هنگامى كه بنده‌اى را (به خاطر نيّات و اعمالش) دوست دارد، اخلاق نيك به او مى‌بخشد، و هنگامى كه بنده‌اى را (به خاطر نيّات و اعمالش) مبغوض دارد اخلاق سوء به او مى‌دهد». [3]

سيره پيشوايان‌

يكى از بهترين راه‌ها براى كسب فضيلت حسن خلق، و ملاحظه آثار شگفت‌انگيز آن، بررسى حال پيشوايان بزرگ دين است:

[1]. غرر الحكم، حديث شماره 4855.

[2]. همان، حديث 3032.

[3]. بحارالانوار، جلد 68، صفحه 394، حديث 64.