3- علايم و نشانه‌هاى غرور

نشانه‌هاى غرور گاهى بسيار آشكار است به گونه‌اى كه انسان در نخستين برخورد به آن پى مى‌برد و مى‌فهمد كه فلان شخص گرفتار غرور و خودبينى است. بى‌اعتنايى به مردم، بى توجّهى به حلال و حرام الهى، رعايت نكردن ادب با بزرگان و ترك محبّت با دوستان و بستگان، بى‌رحمى نسبت به زيردستان، ذكر سخنان ناموزون و دور از ادب، سر دادن خنده و قهقهه بلند، دويدن در حرف ديگران، نگاه‌هاى تحقيرآميز به صالحان و پاكان و عالمان و همچنين راه رفتن به صورت غير متعارف، پا را به زمين كوبيدن، شانه‌ها را تكان دادن، نگاه‌هاى غير متعارف به زمين و آسمان نمودن و حتّى گاهى كارهاى ديوانگان را انجام دادن اينها همه از نشانه‌هاى غرور است.

ولى گاه حالت غرور مخفى است و به اين سادگى خود را نشان نمى‌دهد بلكه با دقّت مى‌توان به وجود چنين صفتى در خويشتن و يا ديگران پى برد. مانند اينكه بعضى افراد پس از مدّت كوتاهى درس استاد را رها مى‌كنند و خود را مستغنى و بى‌نياز مى‌دانند، يا مانند كسى كه علاقه شديدى در خود به انزوا و گوشه‌گيرى از مردم احساس مى‌كند و ممكن است بهانه آن را آلوده نشدن به مجالس غيبت و گناه و مانند آن ذكر كند در حالى كه با دقّت مى‌يابيم كه عامل اصلى، غرور و خود بزرگ‌بينى است. خود را پاك، آگاه و مؤمن مى‌پندارد و ديگران را ناقص و آلوده.

آرى نه تنها غرور، بلكه بسيارى از صفات رذيله گاهى در زواياى روح انسان پنهان مى‌شوند و خود را به صورت فضايل نشان مى‌دهند، به گونه‌اى كه تشخيص آن جز براى اساتيد هوشيار اخلاق ميسّر نيست.

4- آثار و پيامدهاى فردى و اجتماعى غرور

در ميان صفات رذيله شايد كمتر صفتى به اندازه غرور زيان‌آور و مرگبار باشد.

پيامدهاى غرور تمام زندگى انسان را تحت تأثير خود قرار مى‌دهد و دنيا و آخرت را تباه مى‌كند. از ميان آثار زيانبار غرور به امور زير مى‌توان اشاره كرد:

1- غرور، حجاب ضخيمى بر عقل و فهم انسان مى‌فكند و او را از درك حقايق‌