هر گاه
بشنويد كوهى از جايش حركت كرده، تصديق كنيد، امّا اگر بشنويد كسى اخلاقش را رها
نموده تصديق نكنيد! چرا كه بزودى به همان فطرت خويش باز مىگردد!»
[2]
پاسخ
تفسير اين
گونه روايات به قرينه دلائل روشن سابق و رواياتى كه صراحت در امكان تغيير اخلاق
دارد، چندان مشكل نيست.
زيرا اين نكته
قابل قبول است كه روحيّات مردم ذاتاً متفاوت است، بعضى همچون معدن طلا هستند و
بعضى نقره، ولى اينها دليل بر اين نمىشود كه اين روحيّات قابل تغيير نباشند؛ و به
تعبير ديگر، اين گونه صفات روحى در حدّ مقتضى است نه علّت تامّه، لذا با تجربه
ديدهايم كه اين افراد بر اثر تعليم و تربيت بكلّى عوض مىشوند.
اضافه بر
اين، اگر ما بخواهيم مطابق اين حديث حكم كنيم بايد بگوييم كه همه مردم