ذكر خدا چگونه است؟

در بسيارى از روايات اسلامى ذكر خدا، به معنى «حج» و در بعضى به معنى ولايت اميرمؤمنان على عليه السلام تفسير شده است؛ بديهى است هر كدام از اينها مصداق مهمّى از مصاديق مفهوم وسيع ذكر خداست؛ حج، مجموعه‌اى است از ياد خدا، و ولايت اميرمؤمنان، بنده خاصّ خدا نيز انسان را به ياد خدا مى‌اندازد.

ششمين آيه، خطاب به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله كرده و او را از پيروى كسانى كه قلبشان از ذكر خدا غافل است، بر حذر مى‌دارد، و به همراهى كسانى كه صبح و شام به ياد خدا هستند، دعوت مى‌كند؛ مى‌فرمايد: «با كسانى باش كه پروردگار خود را هر صبح و شام مى‌خوانند و تنها ذات او را مى‌طلبند؛ هرگز چشمان خود را به خاطر زينتهاى دنيا از آنها برمگير! و از كسانى كه قلبشان را از ياد ما غافل ساخته‌ايم، اطاعت مكن! همانها كه پيروى از هواى نفس كردند و كارهايشان افراطى است!

(وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدوةِ وَ الْعَشِىِّ يُريْدُونَ وَجْهَهُ وَ لاتَعْدُ عَيْناكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زينَةَ الْحَيَوةِ الدُّنيا وَ لاتُطِعْ مَنْ اغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَكانَ امْرُهُ فُرُطاً)

بديهى است خداوند بى‌دليل كسى را به مجازات غفلت از ياد حق، گرفتار نمى‌كند؛ اين مجازات از آنِ كسانى است كه به دشمنى با حق برخاسته‌اند؛ و از سر لجاج و كبر و غرور، يا تعصّب كوركورانه، با حق دشمنى دارند.

بنابراين، منظور از اغفال قلب، مسلّط ساختن غفلت از ياد خدا بر آن به خاطر كيفر اعمالشان است؛ و به همين دليل، به هيچ وجه مستلزم جبر نيست.

اين گروه از غافلان، پيرو هواى نفسند؛ و اعمالشان آلوده به افراط و تفريط است؛ به همين دليل، در پايان آيه مى‌فرمايد:

(وَاتَّبَعَ هَواهُ وَكانَ امْرُهُ فُرُطاً)

از اين آيه بخوبى مى‌توان نتيجه گرفت كه غافل شدن از ياد خدا در اخلاق انسان اثر مى‌گذارد، و او را به وادى هواپرستى و افراط مى‌كشاند.

آرى! روح انسان را يا «خدا» پر مى‌كند و يا «هوى‌» كه جمع ميان اين دو ممكن نيست.

هوا پرستى سرچشمه غفلت از خدا و خلق خداست؛ هوا پرستى عامل بيگانگى از همه‌