نام کتاب : اخلاق در قرآن نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 260
آن مىتوان روش محاسبه دنيا را فرا گرفت پايان مىدهيم:
ول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
«لا تَزُولُ قَدَما عَبْدٍ يَوْمَ
الْقِيامَةِ حَتَّى يُسْئَلَ عَنْ ارْبَعٍ: عَنْ عُمَرِهِ فى ما افْناهُ وَ عَنْ
شَبابِهِ فى ما ابْلاهُ، وَ عَنْ مالِهِ مِنْ ايْنَ اكْتَسَبَهُ وَ فى ما
انْفَقَهُ وَعَنْ حُبِّنا اهْلَ الْبَيْتِ؛
در روز قيامت هيچ انسانى قدم از قدم بر نمىدارد تا از چهار چيز سؤال شود: از
عمرش كه در چه راهى آن را سپرى نموده، و از جوانىاش كه در چه راهى آن را كهنه
كرده، و از مالش كه از كجا به دست آورده و در چه راهى مصرف نموده، و از محبّت ما
اهل بيت عليهم السلام (كه آيا حقّ آن را ادا كرده يا نه.)» [1]
***
گام پنجم: معاتبه و معاقبه
(سرزنش كردن و كيفر دادن)
پنجمين گام كه بعد از «محاسبه» انجام مىگيرد، مسأله معاتبه و معاقبه يعنى
سرزنش و مجازات نفس است در برابر خطاها و خلافهايى كه از او سرزده است؛ زيرا اگر
انسان حساب كند، و در مقابل كارهاى خلاف، هيچ واكنشى نشان ندهد، نتيجه معكوس خواهد
شد؛ و به تعبير ديگر، باعث جرأت و جسارت نفس است.
همان گونه كه وقتى انسان كارمندان و كارگران و شركاى خود را پاى حساب حاضر
مىكند و از آنها تخلّفها و نادرستيهايى در حساب مىبيند، در برابر آن واكنش نشان
مىدهد و به نوعى آنها را كيفر مىدهد- از مرحله خفيف و ملايم مانند سرزنش گرفته
تا مرحله كيفرهاى مختلف- كسانى كه در مسير قرب خدا گام برمىدارند و به سير و سلوك
مشغولند، نيز در برابر نفس سركش بايد چنين باشند؛ در غير اين صورت، محاسبه نتيجه
معكوس مىدهد؛ يعنى، موجب جرأت و جسارت بيشتر مىشود.
قرآن مجيد تا آن حد به اين مسأله اهمّيّت داده كه به نفس «لوّامه» سوگند ياد
مىكند و مىفرمايد:
[3]. معروف در ميان مفسّران اسلام اين
است كه «لا» در جمله بالا زائده و براى تأكيداست. اين نكته نيز قابل توجّه است كه
براى «نفس لوّامه» تفسيرهاى مختلفى ذكر شده بعضى آن را اشاره به افراد كافر و عاصى
دانستهاند كه در روز قيامت خود را ملامت مىكنند، و بعضى اشاره به آنها در دنيا
مىدانند كه شايسته ملامتند هر چند خود را ملامت نكنند؛ ولى معنى بالا (وجدان
بيدار ملامت كننده) از همه مناسبتر است، چرا كه قرآن به آن قسم ياد كرده، قسمى كه
نشانه اهمّيّت فوق العاده آن است. (دقّت كنيد)
نام کتاب : اخلاق در قرآن نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 260