خدا گويان، سياحت كنندگان (كه پيوسته در ميان كانونهاى اطاعت خدا رفت و آمد دارند) ركوع كنندگان، ساجدان، آمران به معروف، نهى كنندگان از منكر و حافظان حدود الهى (هستند) و بشارت ده (اين چنين) مؤمنان را!» [1]

8- مراتب توبه‌

علماى اخلاق براى توبه و توبه كاران درجات و مراتب مختلفى ذكر كرده‌اند.

از يك نظر توبه كاران را مى‌توان به چهار گروه تقسيم كرد:

گروه اوّل كسانى هستند كه از گناهان خويش توبه مى‌كنند ولى بعد از مدّتى توبه را مى‌شكنند و به گناه باز مى‌گردند بى آن كه تأسّف و ندامتى از كار خويش داشته باشند، اينها در واقع در مرحله نفس امّاره قرار دارند و عاقبت و سرانجام آنها كاملًا مبهم و پر مخاطره است، چرا كه ممكن است يكى از مراحل توبه و بازگشت به سوى خدا مقارن با پايان عمر آنها باشد و به اصطلاح عاقبت آنها به خير شود، ولى اى بسا پايان عمر آنها با يكى از زمانهاى توبه شكنى همراه گردد، و پايانى اسف انگيز و عاقبتى دردناك داشته باشند، و به اصطلاح «عاقبت به شرّ» از دنيا بروند.

گروه دوم كسانى هستند كه از گناهان خود توبه مى‌كنند، و راه طاعت و بندگى حق را ادامه مى‌دهند، ولى گاه شهوات در مورد بعضى از گناهان بر آنها غالب مى‌شود و توبه را مى‌شكنند چون هنوز توان كافى در برابر شهوات پيدا نكرده‌اند؛ ولى با اين حال، از توبه شكنى نادم و پشيمانند و پيوسته به خود مى‌گويند اى كاش چنين گناهى را نكرده بوديم، و انشاء اللَّه بزودى توبه خواهيم كرد.

اين گونه افراد هم در واقع در مرحله نفس امّاره‌اند ولى اميد نجاتشان زيادتر است.

گروه‌سوم توبه كارانى هستند كه بعد از توبه از گناهان بزرگ پرهيز مى‌كنند، و نسبت به اصول‌طاعات پايبندند، ولى‌گاه گرفتار بعضى‌از گناهان مى‌شوند، بى‌آن كه‌بطور عمد قصد توبه‌شكنى داشته باشند، امّا بلافاصله پشيمان شده و به سرزنش نفس خويشتن مى‌پردازند

[1]. سوره توبه، آيه 112