بازگشت كننده به رحمت يا بسيار توبه پذير) است.

در واقع واژه «توبه» مشترك لفظى يا معنوى است ميان «خدا» و «بندگان» (ولى هنگامى كه به بنده نسبت داده شود با كلمه «الى» متعدّى مى‌شود و هنگامى به خدا نسبت داده شود با كلمه «على») [1]

در «المحجّة البيضاء» درباره حقيقت توبه چنين آمده است كه توبه سه ركن دارد، نخست‌ «علم» و دوم‌ «حال» و سوم‌ «فعل» كه هر كدام علّت ديگرى محسوب مى‌شود.

منظور از «علم» شناخت اهمّيّت ضرر و زيانهاى گناهان است، و اين كه حجاب ميان بندگان و ذات پاك محبوب واقعى مى‌شود. هنگامى كه انسان اين معنى را بخوبى درك كند، قلب او به خاطر از دست دادن محبوب ناراحت مى‌شود و چون مى‌داند عمل او سبب اين امر شده، نادم و پشيمان مى‌گردد؛ و اين ندامت سبب ايجاد اراده و تصميم نسبت به گذشته و حال و آينده مى‌شود.

درزمان حال آن‌عمل را ترك‌مى‌گويد، ونسبت به‌آينده تصميم بر ترك‌گناهى كه‌سبب از دست دادن محبوب مى‌گردد مى‌گيرد، و نسبت به گذشته درصدد جبران بر مى‌آيد.

در واقع نور علم و يقين سبب آن حالت قلبى مى‌شود كه سرچشمه ندامت است، و آن ندامت سبب موضعيگريهاى سه گانه نسبت به گذشته و حال و آينده مى‌گردد. [2]

اين همان چيزى است كه بعضى از آن به عنوان انقلاب روحى تعبير كرده‌اند، و مى‌گويند توبه نوعى انقلاب در روح و جان آدمى است كه او را وادار به تجديد نظر در برنامه‌هاى خود مى‌كند.

2- وجوب توبه‌

تمام علماى اسلام در وجوب توبه اتّفاق نظر دارند، و در متن آيات قرآن مجيد كراراً به آن امر شده است؛ در آيه 8 سوره تحريم مى‌خوانيم:

«يا ايُّهَا الَّذينَ آمَنُوا تُوبُوا الَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسَى‌ رَبُّكُمْ انْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا

[1]. تفسير فخر رازى و تفسير صافى، ذيل آيه 37، سوره بقره‌

[2]. المحجّة البيضاء، جلد 7، صفحه 5