از مجموع آنچه در بالا آمد و روايات فراوان ديگرى كه در اين زمينه وارد شده است بخوبى استفاده مى‌شود كه آداب و سنن و فرهنگ يك قوم و ملّت اثر تعيين كننده‌اى در اخلاق و اعمال آنها دارد؛ و به همين دليل، اسلام اهمّيّت فوق‌العاده‌اى به اين مسأله مى‌دهد و حفظ سنّتهاى حسنه را لازم مى‌شمرد و ايجاد يا حفظ سنّتهاى سيّئه را يك گناه بسيار بزرگ معرّفى مى‌كند.

6- رابطه عمل و اخلاق‌

درست است كه اعمال انسان از اخلاق او سرچشمه مى‌گيرد و خلق و خوهاى درونى در لا به لاى اخلاق نمايان مى‌شود، بطورى كه مى‌توان گفت، اعمال و رفتارهاى انسان ثمره خلق و خوى درونى اوست؛ ولى از سوى ديگر، اعمال انسان نيز به نوبه خود به اخلاق او شكل مى‌دهد؛ يعنى، تكرار يك عمل خوب يا بد، تدريجاً تبديل به يك حالت درونى مى‌شود و ادامه آن سبب پيدايش يك ملكه اخلاقى مى‌گردد، خواه فضيلت باشد يا رذيلت؛ به همين دليل، يكى از راههاى مؤثّر براى تهذيب نفوس، تهذيب اعمال است، و مبادا تكرار يك عمل بد در درون روح و جان انسان ريشه بدواند، و روح را به رنگ خود در آورد و سبب پيدايش رذائل اخلاقى گردد!

به همين دليل، در روايات اسلامى دستور داده شده است كه مردم بعد از لغزشها و گناهان فوراً توبه كنند؛ يعنى، با آب توبه آثار آن را از دل و جان بشويند مبادا گناه تكرار شود و تبديل به يك اخلاق رذيله گردد!

بعكس، دستور داده شده است كه كارهاى نيك، آنقدر تكرار گردد كه تبديل به يك عادت شود.

با اين اشاره به قرآن باز مى‌گرديم، و بخشى از آياتى را كه اشاره به اين معنى دارد، مورد بررسى قرار مى‌دهيم:

1- كَلَّا بَلْ رانَ عَلَى‌ قُلُوبِهِمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ‌ (سوره مطفّفين، آيه 14)

2- كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفيْنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ‌ (سوره يونس، آيه 12)