5- تأثير فرهنگ جامعه در پرورش فضائل و رذائل‌

فرهنگ، مجموعه امورى است كه به روح و فكر انسان، شكل مى‌دهد و انگيزه اصلى او را به سوى مسائل مختلف، فراهم مى‌سازد.

مجموعه عقائد، تاريخ، آداب و رسوم جامعه، ادبيّات و هنر، همان فرهنگ جامعه است.

درباره تأثير بعضى از اين امور، مانند: تأثير محيط و آگاهى و معرفت در زمينه‌سازى فضائل و رذائل، در گذشته صحبت شد؛ در اينجا به سراغ تأثير ساير بخشهاى فرهنگ جامعه در تحكيم پايه‌هاى فضائل يا تعميق صفات رذيله در جامعه، سخن مى‌گوييم.

يكى از آنها همان آداب و عادات و رسوم و سنن و تاريخ يك جامعه است كه اگر بر محور فضائل دور زند، زمينه بسيار مناسبى براى پرورش صفات عالى انسانى و تهذيب نفوس فراهم مى‌سازد، و اگر از رذائل اخلاقى مايه بگيرد، محيط را كاملًا آماده پذيرش رذائل مى‌سازد.

در آيات قرآن، اشارات بسيار روشنى در اين زمينه ديده مى‌شود و نشان مى‌دهد چگونه بسيارى از اقوام منحرف پيشين، به خاطر آداب و رسوم غلط و سنن جاهلى و فرهنگ منحط، به درّه هولناك رذائل اخلاقى سقوط كردند؛ به عنوان نمونه:

1- «وَ اذا فَعَلُوا فاحِشَةً قالوُا وَجَدْنا عَلَيْها آبائَنا وَاللّهُ امَرَنا بِها قُلْ انَّ اللَّهَ لَايأمُرُ بِالْفَحْشاءِ، اتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مالا تَعْلَمُون‌؛ و هنگامى كه كار زشتى انجام مى‌دهند مى‌گويند:

پدران خود را بر اين عمل يافتيم؛ و خداوند ما را به آن دستور داده است!- بگو خدا (هرگز) به كار زشت فرمان نمى‌دهد، آيا چيزى به خدا نسبت مى‌دهيد كه نمى‌دانيد!» (سوره اعراف، آيه 28)

2- «وَ اذا قِيل لَهُم اتَّبِعُوا ما انْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما الْفَيْنا عَلَيْهِ آبائَنا اوَلَوْ كانَ آبائُهُمْ لايَعْقِلُونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُوْنَ‌؛ و هنگامى كه به آنها گفته شود: از آنچه خدا نازل كرده است پيروى كنيد! مى‌گويند: نه! ما از آنچه پدران خود را بر آن يافتيم پيروى مى‌نماييم. آيا اگر پدران آنها چيزى نمى‌فهميدند و هدايت نيافتند (باز از آنها پيروى خواهند كرد؟)» (سوره بقره، آيه 170)

3- «اذْ قالَ لِابِيْهِ وَ قَوْمِهِ ما هذِهِ التَّماثِيْلُ الَّتى‌ انْتُمْ لَها عاكِفُونَ- قالوُا وَجَدْنا