محاكات در انسانها است؛ يعنى، افراد، آگاهانه يا ناآگاه، آنچه را در دوستان و نزديكان خود مى‌بينند، حكايت مى‌كنند؛ افراد شاد بطور ناآگاه شادى در اطرافيان خود مى‌پاشند و «افسرده دل افسرده كند انجمنى را».

افراد مأيوس، دوستان خود را مأيوس، و افراد بدبين، همنشينان خود را بدبين بار مى‌آورند، و همين امر سبب مى‌شود كه دوستان با سرعت در يكديگر تأثير بگذارند.

2- مشاهده بدى و زشتى و تكرار آن، از قبح آن مى‌كاهد و كم كم به صورت يك امر عادى در مى‌آيد؛ و مى‌دانيم يكى از عوامل مؤثّر در ترك گناه و زشتيها، احساس قبح آن است.

3- تأثير تلقين در انسانها غير قابل انكار است؛ و دوستان بد همنشينان خود را معمولًا زير بمباران تلقينات مى‌گيرند و همين امر سبب مى‌شود كه گاه بدترين اعمال در نظر آنان، تزيين يابد و حسّ تشخيص را بكلّى دگرگون سازد.

4- معاشرت با بدان، حسّ بدبينى را در انسان، تشديد مى‌كند و سبب مى‌شود كه نسبت به همه كس بدبين باشد، و اين بدبينى يكى از عوامل سقوط در پرتگاه گناه و فساد اخلاق است. در حديثى از اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌خوانيم:

«مُجالَسَةُ الْاشْرارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنِّ بِالْاخْيارِ؛

همنشينى با بدان موجب بدبينى به نيكان مى‌شود.» [1]

حتّى‌ در حديثى، معاشرت با بدان سبب مرگ دلها شمرده شده، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در اين حديث مى‌فرمايد:

«ارْبَعٌ يُمِتْنَ الْقَلْبَ ... وَمُجالَسَةُ الْمَوْتى؛ فَقيلَ لَهُ يا رَسُولَ اللَّهِ وَمَا الْمَوْتى‌؟ قالَ صلى الله عليه و آله: كُلُ غَنِىٍّ مُسْرِفٍ؛

چهار چيز است كه قلب انسان را مى‌ميراند ... از جمله همنشينى مردگان است، عرض شد: منظور از مردگان كيست اى رسول خدا! فرمود: هر ثروتمند اسرافكارى است.» [2]

روشنى اين موضوع، يعنى سرايت حسن و قبح اخلاقى از دوستان به يكديگر سبب شده كه شعرا و ادبا، نيز در اشعار خود هر كدام به نوعى درباره اين مطلب دادِ سخن بدهند.

[1]. صفات الشّيعه صدوق، طبق نقل بحار، ج 71، صفحه 197

[2]. خصال (مطابق نقل بحار، ج 71، ص 195)