نام کتاب : اخلاق در قرآن نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 101
عالى و عقلانى به كار گرفته شود، يعنى با حكمت آميخته گردد، عدالت به وجود مىآيد.
به اين ترتيب، اين گروه از دانشمندان اسلام، تمام فضائل و صفات برجسته انسانى
را زير پوشش يكى از اين چهار اصل قرار دادهاند، و عقيده دارند فضيلتى نيست جز اين
كه تحت يكى از اين چهار عنوان جاى مىگيرد؛ و بعكس، رذائل همواره در طرف افراط و
تفريط يكى از اين چهار فضيلت است.
براى توضيح بيشتر درباره اين مكتب اخلاقى به كتاب «احياءالعلوم» و «محجّة البيضاء» و ساير كتب معروف اخلاقى
مراجعه شود. [1]
نقد و بررسى
تقسيم فضائل به چهار شاخه اصلى كه در تحليل بالا آمده بر خلاف آنچه در ابتدا
به نظر مىرسد، ريشه اسلامى مسلّمى ندارد؛ بلكه نتيجه تحليلهايى است كه دانشمندان
اسلام از كلمات حكماى يونان گرفته و آن را تكميل كردهاند، هر چند در بعضى از
روايات مرسله اشارهاى به آن ديده مىشود.
در روايتى كه به على عليه السلام نسبت داده شده است چنين مىخوانيم:
فضائل چهار نوع است: يكى از آنها حكمت است كه ريشه آن در تفكّر مىباشد، دومى
عفّت است كه اساس آن شهوت است، سومى قوّت است و اساس آن در غضب است، و چهارمى
عدالت است و ريشه آن در اعتدال قواى نفسانيّه مىباشد.» [2]
اين حديث گرچه هماهنگى كامل با تقسيمات چهارگانه علماى اخلاق ندارد، ولى نزديك
به آن مىباشد؛ و همان گونه كه در بالا آمد حديث، مرسل است و از نظر سند خالى از
اشكال نيست.