قبلى‌اش را در نزد خداوند منّانِ توبه‌پذير به دست آورد. و با اين توبه و بازگشت، ضربه محكم ديگرى به شيطان، دشمن ديرينه انسان، وارد كرد.

«كلمات» چه بوده است؟

در مورد اين كه منظور از كلمات، كه حضرت آدم به آن‌ها متوسّل شد و به درگاه الهى توبه كرد، چه بوده است؟ نظريّات مختلفى مطرح شده، كه به سه نمونه آن اشاره مى‌شود.

1- منظور از كلمات همان چيزى است كه در آيه 23 سوره اعراف آمده است؛ خداوند در اين آيه مى‌فرمايد:

رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ‌

پروردگارا! ما به خويشتن ستم كرديم؛ و اگر ما را نبخشى و بر ما رحم نكنى، از زيانكاران خواهيم بود.

حضرت آدم و حوّا با اين كلمات به درگاه خداوند توبه كردند. [1]

2- منظور از كلمات به اعتقاد «مجاهد» اين جملات بوده است:

اللَّهُمَّ لا الهَ الّا انْتَ، سُبْحانَكَ وَ بِحَمْدِكَ رَبِّ انِى ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْ لى انَّكَ خَيْرُ الْغافِرينَ. اللَّهُمَّ لا الهَ الّا انْتَ، سُبْحانَكَ وَ بِحَمْدِكَ رَبِّ انِى ظَلَمْتُ نَفْسى فَارْحَمْنى، انَّكَ انْتَ ارْحَمُ الرَّاحِمينَ. اللَّهُمَّ لا الهَ الّا انْتَ، سُبْحانَكَ وَ بِحَمْدِكَ رَبِّ انِى ظَلَمْتُ نَفْسى، فَتُبْ عَلَىَّ انَّكَ انْتَ التَّوَّابُ الرَّحيمُ‌ [2]

پروردگارا! هيچ معبودى به غير از تو وجود ندارد، تو منزّه هستى و من به حمد و ستايشت مشغولم، پروردگارا! من به خويشتن ظلم كردم؛ مرا ببخش كه تو بهترين بخشايندگانى. پروردگارا! هيچ معبودى به غير از تو نيست، تو منزّه‌

[1] مرحوم طبرسى اين نظريّه را از دانشمندانى نظير «حسن»، «قتاده»، «عكرمة» و «سعيد بن جبير» نقل كرده است (مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 89).

[2] التّبيان، جلد اوّل، صفحه 169.