كند و براى مدّتى به زندگى ادامه دهد.

شعاع اين همكارى‌ها به اندازه‌اى گسترده است كه حتّى كرات مختلف منظومه شمسى و فراتر از آن را هم در بر مى‌گيرد و تنها منحصر به يك گوشه از اين عالم خلقت نمى‌باشد.

محور دوم:

نمى‌توان باور داشت كه دقّت و نظم چنين سازمانى، نتيجه اتّفاق و تصادف باشد. يعنى، تعدادى عوامل بدون درك و شعور، آن را به وجود آورده باشند.

از اين دو مقدّمه (نظم عالم و ممكن نبودن آن نظم بدون فاعل عاقل حكيم) مى‌توان چنين نتيجه گرفت كه جهان داراى آفريدگارى دانا و تواناست و اين آفريدگار دانا و توانا، سازمان عظيمى را طبق نقشه و هدف خاصّى ايجاد كرده و رهبرى و هدايت مى‌كند.

حال كه اساس اين استدلال به طور اختصار روشن شد، به توضيح كامل هر يك از آن دو مقدّمه مى‌پردازيم و چون مطالب مقدّمه دوم ساده‌تر و از طرفى در هنگام مطالعه از مقدّمه اوّل جلوتر و به حضور ذهن نزديك‌تر است‌ [1]، ابتدا به اثبات مقدّمه دوم و سپس به بحث پيرامون مقدّمه اوّل مى‌پردازيم.

چگونه نظم مى‌تواند نشانه عقل و فكر باشد؟

از دو راه مى‌توان به اين حقيقت رسيد كه نظم همواره حكايت از يك مبدأ عاقل و متفكّر مى‌كند. اين دو راه عبارتند از:

1. همه مى‌دانيم كه بايد براى ساختن يك خانه معمولى از مصالح خاصّى (سنگ، چوب، آهن و ...)، باكميّت (مقدار متناسب مصالح) و كيفيّت خاصّى (مثل‌

[1]. به خلاف آنچه كه در منطق رايج است، زيرا كه در منطق، در ترتيب صناعى، «صغرى» مقدّم بر «كبرى» است!