بحث درباره قوانين كلّى كه بر همه يا قسمت قابل توجّهى از موجودات جهان هستى حكومت مى‌كند و اغلب روابط علّت و معلولى آنها را روشن مى‌سازد.

به طور خلاصه امتياز فلسفه بر ساير علوم، در دو قسمت كلّى بودن موضوع و توجّه به جنبه‌هاى علّت و معلولى است، به عنوان مثال بحث در مورد ساختمان و طرز كار دستگاه بدن انسان، يك بحث علمى است، امّا بحث از علل تنوّع جانداران، يك بحث فلسفى محسوب مى‌شود.

در هر حال مادّى‌ها مى‌گويند: ما نتوانستيم از راه علوم طبيعى، وجود خدا و موجودات ماوراى طبيعت را ثابت كنيم و با اينكه علم امروز در سير تكاملى خود، حقايق بسيارى را براى ما روشن ساخته، ولى هنوز نتوانسته موجودى در ماوراى مادّه را ثابت نمايد.

بنابراين، قبول وجود چنين چيزهايى از نظر علمى غير ممكن است و يا به عبارت صحيح‌تر، غير علمى است.

پاسخ: اين ايراد از جهاتى قابل بحث است:

1. تكرار اشتباهات گذشته‌

اكثر دلايلى را كه پيش از اين در مقابل مخالفت مادّى‌ها در رابطه با موضوع خداشناسى ذكر كرديم، به طور كامل در اين ايراد تجلّى كرده است. از جمله، غرور علمى، حاكم كردن علوم طبيعى بر همه چيز و همه حقايق، سنجش همه چيز با مقياس علوم مادّى (مشاهده و تجربه) و منحصر ساختن ادراك با اسباب طبيعى و مادّى، كه همه در اينجا ديده مى‌شود.

ما دوباره از اين آقايان سؤال مى‌كنيم كه آيا قلمرو، منطقه فعّاليّت و نفوذ علوم طبيعى، حدّ و مرزى دارد؟!

واضح است كه جواب اين سؤال مثبت است، زيرا قلمرو علوم طبيعى، همان‌