1. اين استدلال «دور» نيست‌

در ابتدا ممكن است چنين گمان شود كه اين دليل مستلزم دور است، زيرا در سلسله بحث‌هاى عقايد و مذاهب، موضوع وجود انبيا و اعجاز آنها بعد از مسأله توحيد قرار گرفته و بايد پس از اثبات توحيد مورد بحث قرار گيرد. بنابراين چگونه مى‌توان براى اثبات مسأله توحيد، از راه دعوت پيامبران و اعجاز آنها- كه در اين مرحله هنوز اثبات نشده است- استدلال كرد؟ اين مطلب همان دور است كه باطل بودن آن از نظر فلسفه، كلام و تمام علوم عقلى مسلّم مى‌باشد.

ولى پس از دقّت كافى در چگونگى بيان اين استدلال روشن مى‌شود كه نه تنها استدلال مزبور، دور نيست، بلكه از محكم‌ترين و ساده‌ترين دلايل توحيد و خداشناسى مى‌باشد، زيرا تنها بررسى موادّ دعوت انبيا- به‌خصوص پيامبراسلام صلى الله عليه و آله كه نكات حسّاس دعوت وسيع و دستورات دامنه‌دار جهانى او به همراه جزئيّات زندگانيش، در دسترس ماست- و همچنين دقّت و مطالعه در كارهاى خارق العاده‌اى كه به عنوان اعجاز انجام داده‌اند كافى است كه ما را با جهان غير مادّى ديگرى- كه بر قوانين و علل طبيعى اين جهان مادّى حكومت مى‌كند- آشنا سازد.

توضيح و بيان اين مطلب را به زودى بيان خواهيم كرد.

2. اعجاز چيست؟

بحث مشروح در مورد اعجاز و معجزات انبيا در سلسله بحث‌هاى آينده، به نوبه خود خواهد آمد، ولى آنچه كه بايد در اينجا به طور مختصر بدانيم، اين است كه به طور كلّى اعجاز عبارت است از:

كارها و جريان‌هايى كه برخلاف موازين عادى و جريان معمول عالم طبيعت، از طرف كسى كه مدّعى نبوّت است به وقوع پيوندد، به طورى كه علل مادّى و قوانين عادى طبيعى از تفسير و تحليل آن عاجز بوده و با هيچ كدام از عوامل عادى قابل‌