عقل و فطرت، تسلسل را محكوم مى‌كنند:

در كتب فلسفه و كلام علماى پيشين، دلايل متعدّدى براى باطل بودن تسلسل ذكر شده كه بعضى از آنها خالى از اشكال نيست ولى محكم‌ترين و مستدل‌ترين آنها دو دليل زير است:

1. دليل عقلى‌

از آنچه كه در بيان استدلال فوق گفته شد، اين مطلب روشن گرديد كه تسلسل علّت و معلول عبارت است از پيشروى بى‌نهايت سلسله علل كه هر كدام در مرتبه ذات خود به ديگرى محتاج بوده و بدون علّت مافوق، از خود هستى ندارد و تمام حلقه‌هاى اين سلسله علّت و معلول نيز همين طور است.

اكنون مى‌پرسيم كه چگونه يك سلسله امور محتاج و فاقد هستى، ناگهان از وجود و استغنا (بى نيازى) سر در آوردند و همه در خارج، موجود شدند؟

اين هستى از كجا آمد، در صورتى كه هيچكدام از اين علل و معلولها از خود، وجود نداشته و سلسله آنها به يك موجود ثابت و داراى هستى منتهى نگرديد؟

بديهى است كه پاسخ همه اين سؤالات منفى است، يعنى تسلسل در عالم وجود تحقّق‌پذير نيست، بنابراين همان‌طور كه از اجتماع بى نهايت صفر، عدد توليد نمى‌شود و از اجتماع بى نهايت عوامل مرگ، حيات به وجود نمى‌آيد و از اجتماع بى‌نهايت سلّول مرده، يك سلّول زنده قدم به عرصه زندگى نمى‌گذارد؛ همچنين عاقلانه نيست كه از اجتماع بى نهايت عدم و احتياج، وجود و استغنا پديد آيد.

2. دليل فطرى‌

در فطرى بودن بطلان تسلسل همين بس كه ما آن را از زبان فطرت دست نخورده و بى آلايش اشخاص ساده و كودكان بشنويم و اگر شبهه‌اى در فطرى بودن اين‌