2. خون كه حامل موادّ غذايى و حياتى است، بعد از آنكه به اين ترتيب با سرعت و نشاط، سيل‌آسا در تمام بدن منتشر شد و با يك بخشش بى‌دريغ موادّ حياتى لازم سلّول‌ها را به آنها داد، بار ديگر به سوى وطن اصلى (قلب) حركت مى‌كند و به وسيله دو مجراى مخصوص به نام «سياهرگ زيرين» و «زبرين»، وارد دهليز راست مى‌گردد.

خون در اين بازگشت ديگر آن سرعت، نشاط و شفّافيّت گذشته را ندارد و علاوه بر اينكه موادّ حياتى را از دست داده، حامل موادّ سمّى است كه از سلّول‌ها جمع‌آورى كرده و به همين خاطر رنگ آن تيره و كبود است.

دهليز راست هم كه خون كثيف و افسرده را دريافت داشته، به نوبه خود با يك ضربه (انقباض)، آن را به بطن راست مى‌ريزد و سپس خون مزبور در اثر انقباض ديواره‌هاى بطن راست به طرف ريه‌ها رانده مى‌شود و همان طور كه در ادامه خواهيم ديد خون كثيف، پس از عبور از سرخرگ شش، در مويرگ‌هاى بيشمار ريه‌ها پخش شده، در آنجا تصفيه مى‌شود و دوباره با نشاط و رنگ روشن به دهليز چپ قلب باز مى‌گردد و فعّاليّت حياتى خود را از نو شروع مى‌كند. بنابراين خون در بدن، دو گردش دارد:

الف) گردش بزرگ و طولانى، كه در تمام بدن انجام گرفته و از بطن چپ آغاز و در بطن راست پايان مى‌يابد.

ب) گردش كوچك و كوتاه، كه از بطن راست شروع شده، پس از تصفيه در پالايشگاه شش‌ها، در دهليز چپ خاتمه پيدا مى‌كند و قلب با قدرت و پشت‌كار عجيبى مانند دو دستگاه تلمبه قوى خودكار به وسيله ضربات متوالى، اين دو گردش خون را اداره مى‌كند.