كرده باشد. بنا بر اين، به نظر مى‌رسد كه تعميم مزبور از ابن صلاح، به خاطر عدم دقّت لازم صورت پذيرفته و مؤلّفان بعد از وى نيز بدون توجّه از وى متابعت كرده‌اند.[1] فصل دوم: شيوه شناخت رجال حديث‌

مسئله ديگر آن كه اثبات جرح راوى از طريق عكس راه هشتم از نشانه‌هاى عدالت راوى، يعنى مخالفت عمل و فتواى عالمى با حديثى، به عنوان يك راه باطل براى اثبات جرح راوى در كتاب‌هاى مصطلح الحديث، طرح شده و به ردّ آن پرداخته شده است و ظاهراً هيچ قائلى ندارد و تنها از باب دفع توهّم به ذكر آن پرداخته شده است.

توضيح مطلب آن كه ممكن است برخى توهّم كنند كه مخالفت عمل و فتواى عالمى با يك حديث، به منزله تضعيف و قدح آن حديث و راويان آن است؛ امّا در پاسخ به اين توهّم گفته شده كه مخالفت مزبور، ممكن است به خاطر معارضه دليل ديگرى باشد كه نزد عالم مزبور ارجح از آن حديث بوده است؛ مانند وجود حديث معارض و حديث ناسخ، و يا قياسى كه آن عالم، عمل كردن به آن را بهتر از عمل كردن به آن حديث دانسته است. بنا بر اين، با وجود چنين احتمالاتى، مخالفت عمل عالم با حديثى و ترك عمل كردن به آن، دليل بر قدح و ضعف آن حديث و جرح راويان آن توسط عالم مزبور نيست و منافاتى با اعتقاد آن عالم به صحّت آن حديث و عدالت راويان آن ندارد.[2]

مبحث سوم: نشانه‌هاى ضبط راوى‌

ضبطِ راوى از راه‌هاى ذيل به اثبات مى‌رسند:

1. مقايسه. در اين طريق، روايات راوى با روايات راويانى كه ضبط و اتّقان آنان‌

[1]. ر. ك: نظرية نقد الرجال، ص 148- 150.

[2]. الكفاية فى علم الرواية، ص 114؛ مقدمة ابن الصلاح، ص 89؛ الباعث الحثيث، ص 99؛ فتح المغيث، السخاوى، ج 1، ص 341؛ تدريب الراوى، ج 1، ص 171.