7. رجال شهرها

مراد از اين نوع كتاب‌ها، كتاب‌هايى است كه فقط به شرح حال رجال شهر معيّنى، مثل بغداد يا مرو يا قزوين يا نيشابور يا هرات پرداخته‌اند.

موضوع اين نوع كتاب‌ها، تنها محدّثان و راويان احاديث نيست؛ بلكه شامل فقها و شعرا و ادبا نيز مى‌گردد؛ ليكن چون اغلب مؤلّفان اين نوع كتاب‌ها، خود از محدّثان مشهور بوده‌اند، به شرح حال راويان و محدّثان، عنايت ويژه‌اى داشته‌اند.

به همين جهت، اين گونه كتاب‌ها نيز در شمار مصادر علم رجال محسوب گرديده‌اند.

آنچه كه اهمّيت اين كتاب‌ها را مضاعف مى‌گرداند، آن است كه مؤلفان اين نوع كتاب‌ها، از اهالى همان شهرى بوده‌اند كه به شرح‌حال رجال آن اقدام كرده‌اند و معلوم است كه ساكن يك شهر، بهتر و دقيق‌تر از ديگران مى‌تواند اطّلاعات مربوط به رجال آن شهر را جمع‌آورى كند؛ بخصوص اطّلاعات مربوط به رجال معاصر خود را.[1] اوّلين تأليف در اين نوع از مصادر علم رجال، ظاهراً كتاب تاريخ مكّة، تأليف ابو الوليد محمّد بن عبد اللَّه ازرقى (م بعد از 244 ق) باشد.[2] اين كتاب، به‌چاپ رسيده است.

كتابهاى موجود و متداول اين نوع مصادر رجالى، عبارت‌اند از:

الف) تاريخ بغداد، تأليف ابو بكر احمد بن على بن ثابت، معروف به خطيب بغدادى (م 463 ق).

اين كتاب، بسيار مفصّل است، به‌گونه‌اى كه در چهارده مجلّد به‌چاپ رسيده‌

[1]. نظرية نقد الرجال، ص 376؛ بحوث فى تاريخ السنة المشرّفة، ص 142.

[2]. الإعلان بالتوبيخ لمن ذمّ التاريخ، ص 279.