3. كتاب‌هاى جامع راويان ثقه و ضعيف‌

مراد از اين گونه كتاب‌ها، كتاب‌هايى است كه نظر به صنف خاصّى از راويان، مانند ضعفا يا ثقات يا رجال شهر خاص و يا كتاب خاصّى ندارند و شيوه اساسى تنظيم آنها، حروف معجم است.

برخى از معاصران، از كتاب التأريخ ليث بن سعد (م 175 ق) و نيز كتاب التأريخ عبداللَّه بن مبارك (م 181 ق) به عنوان اوّلين تأليفات در اين نوع از كتاب‌هاى رجالى ياد كرده‌اند[1]؛ ليكن در منابعى كه از اين دو كتاب نام برده شده (مانند الفهرست ابن نديم) هرگز گفته نشده كه موضوع اين دو كتاب كه اكنون هيچ نسخه‌اى از آنها موجود نيست، چه بوده است و به نظر مى‌رسد به صرف اين‌كه متقدّمان، اغلب نام تأليفات رجالىِ عام خود را التأريخ مى‌نهاده‌اند، برخى اقدام به درج اين دو كتاب در شمارِ اين نوع از كتاب‌هاى رجالى كرده‌اند. به هر حال، با صرف‌نظر از اين دو كتاب، شناخته شده‌ترين كتابى كه مى‌توان آن را به عنوان اوّلين تأليف در اين نوع از كتاب‌هاى رجالى محسوب كرد، كتاب يحيى بن معين است كه آن را معرّفى خواهيم كرد.

كتاب‌هاى موجود و متداول از نوع مذكور عبارت‌اند از:

الف) معرفة الرجال و التأريخ والعلل‌ از يحيى بن معين (م 233 ق).

اين دو كتاب، هيچ‌يك به قلم خود يحيى بن مَعين نبوده است. كتاب اوّل، مجموعه‌اى از اقوال يحيى بن معين در جرح و تعديل رجال است كه در پاسخ به پرسش‌هاى شاگردش ابو العباس احمد بن محمّد بن مُحرِز (گرد آورنده كتاب)، ايراد شده است و يا پاسخ به پرسش‌هايى است كه ديگران مطرح كرده‌اند.

اين كتاب، از هيچ ترتيبى برخوردار نيست و احوال تمام راويان نيز در آن بيان‌

[1]. بحوث فى تاريخ السنة المشرّفة، ص 104- 105.