است كه يا جرحِ جارح پذيرفته گردد و يا تعديل معدّل.

در همين زمينه، در اين بحث برآنيم كه ببينيم نظر محدّثان و اهل علم در اين گونه موارد كه جرح و تعديل، هر دو در احوال برخى از راويان ذكر شده، چيست و چگونه قضاوت مى‌كنند.

امّا پيش از ورود به بحث، توجّه به دو نكته لازم است؛ اوّل آن كه از اين بحث در برخى از كتاب‌هاى مصطلح الحديث، به «تعارض جرح و تعديل» تعبير شده است و در برخى ديگر «اجتماع جرح و تعديل»، و به نظر مى‌رسد كه انتخاب تعبير دوم در برخى از كتاب‌هاى مزبور، بدان جهت است كه به ندرت، تعارضى حقيقى و مستمر بين جرح و تعديل پيش مى‌آيد و اغلبِ تعارض‌ها، ابتدايى است و به شرحى كه ذكر خواهد شد، قابل رفع است.

نكته دوم آن كه اصلِ در تعارض آن است كه جارح، غير از معدّل باشد و اغلب تعارض‌هاى واقع شده نيز همين گونه است؛ امّا در موارد قابل توجهى، جارح و معدّل يكى هستند؛ يعنى جرح و تعديل متعارض، هر دو از يك نفر صادر شده است. از اين رو، در اين بحث، ابتدا اقوال محدّثان و علما را در مورد جرح و تعديل متعارضى كه حدّاقل از دو عالم رجالى صادر شده، نقل و بررسى مى‌كنيم و سپس، اقوال علما را در مورد جرح و تعديل متعارضى كه از يك عالم رجالى صادر شده، نقل مى‌نماييم.

الف) تعارض جرح و تعديلِ صادر شده از حدّاقل دو رجالى‌

پيش از آن كه اقوال علما را در اين زمينه نقل نماييم، بايد توجّه داشت كه تعارض جرح و تعديل، در صورتى معنا پيدا مى‌كند كه جرح و تعديل، از جارح و معدّلى صادر شده باشد كه متّصف به صفات لازم براى پذيرش جرح و تعديل باشد، مانند: آگاهى از اسباب جرح و تزكيه و ساير صفاتى كه پيش از اين، آنها را در