بايد دقيقا به اين سنت اجتماعى توجّه كند و آن را در مطالعه خود از جنبه هاى مرتبط با حادثه مشخص جدا سازد . روايات پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه معصومان عليهم السلام گاهى ناظر به حكم حكومتى هستند كه به طور طبيعى اين حكم با توجه به شرايط اجتماعى و سياسى آن روزگار صادر شده است و در صورت تكرار همان شرايط در عصر كنونى قابل استفاده و الگو بردارى است . گاهى هم آنان در مقام تبليغ احكام الهى ، احكام ثابتى را بيان نموده اند كه مى توان از آن به عنوان قانون عام اجتماعى بهره برد . به هر حال در تحقيقات اجتماعى ، بايد اين دو دسته گزاره را از يكديگر تفكيك نمود .

6 . كشف مكانيسم علّى يا حلقه هاى مفقوده در گزاره هاى حديثى

در احاديث معمولاً دو متغير به يكديگر ارتباط داده شده كه قبول آن ، ارتباط بيشتر براساس تعبّد و اعتماد به گفتار معصومان صورت مى گيرد . در اين گزاره ها ، متغير اول غالبا از موضوعات مورد ابتلاى عمومى بوده و متغير دوم ، نتيجه خوشايند يا ناخوشايندى است كه بر آن مترتّب مى شود ؛ امّا اين كه اين ارتباط به لحاظ موقتى و علمى چگونه تحقق مى يابد ، معلوم و مشخص نيست . آن چه از علم جامعه شناسى توقع مى رود ، آن است كه حلقه هاى واسط و مكانيسم علّى آن متغيرها ار توضيح و تفسير نمايد . دانيل لتيل دراين باره گفته است : «مكانيسم علّى عبارت است از رشته اى از حوادث كه خود محكوم نظمى قانون وارند و از مبيِّن شروع مى شوند و به مبيَّن ختم مى شوند» . [1] فايده اين نوع تبيين ، امكان پذير نمودن توضيح علمى از گزاره هاى حديثى است و مى توان چنين رابطه اى را در مجامع علمى طرح كرد و از آن دفاع نمود و حتّى براى كسانى كه به صحت تعبّدى اين رابطه ميان متغيرها اعتقاد ندارند ، به صورت علمى توضيح داد . وقتى در احاديث ما آمده كه ظلم موجب هلاكت امت هاست ، بايد مجموعه روابطى را كه ميان نابرابرى هاى اجتماعى و از بين رفتن همبستگى اجتماعى است توضيح داد تا اين رابطه معنادار با داده هاى علمى تبيين گردد .